Heima er bezt - 01.01.1958, Síða 4

Viá áramót
Árið 1957 er liðið í skaut aldanna, rétt eins og aðrir
fyrirrennarar þess frá því að jörð vor hóf göngu sína.
Ekki verður því þó neitað, að um ýmsa hluti hefir það
átt sérstæða sögu, og þess verður áreiðanlega lengi
minnst.
Vér fslendingar munum minnast óvenjulega hag-
stæðrar veðráttu um mestan hluta landsins, snjólétts
vetrar og eíðan hagstæðs sumars fram á haustnætur, og
lítt spilltu síðustu mánuði ársins myndinni, þótt óstill-
ingar gætti þá í veðráttu. Annars virðist sem gjörbylt-
ing hafi orðið í veðurfari hér á landi síðustu áratug-
ina, svo að mildir vetur eru naumast lengur í frásögur
færandi.
En þrátt fyrir árgæzku hvílir þó skuggi yfir afkomu
síðastliðins árs. Spávarafli reyndist rýrari en vonir stóðu
til, og í engu samræmi við þann kost veiðiskipa, sem
út var gerður. Segja má að vísu, að vér séum farnir að
venjast síldarleysinu og lifum í voninni, að hinn duttl-
ungafulli silfurfiskur komi aftur og færi oss þá fullar
hendur fjár. Og fiskifræðingarnir telja sig vita, hvar
síldin sé, og nú vanti einungis tæki til að sækja hana
út á djúpmiðin. Hinsvegar virðist margt benda til, að
aflbrestur á þorskveiðum sé beinlínis að kenna rán-
yrkju. Gengið sé nær stofninum en hann þoli, og þess-
vegna verður oss það með ári hverju meiri lífsnauð-
syn, að fá umráð yfir íslandsmiðum, svo að þar sé ekki
háð kapphlaup fiskveiðaþjóða Norður-Evrópu um að
þurrka upp stofninn, svo að eyðimörk verði eftir.
En ekki verður það talið til stórviðburða heimsins,
þótt aflabrestur sé á íslandsmiðum, og smáþjóð norður
við heimskautsbaug eigi í efnahagsvandræðum, og horfi
með upp til framtíðarinnar, ef hinum stærri á að leyf-
ast að þurrausa helztu auðlind hennar. Slíkir hlutir
hverfa í skugga á hinu stóra taflborði heimsmálanna.
En árið 1957 á merkilega hluti í safni minninga sinna.
Enda þótt ókyrrð sé víða um lönd, virðist þó sem
friðvænlegra sé í heiminum en var um síðustu áramót.
En allt um það virðist þó uggur og tortryggni drottn-
andi í hinum stóra heimi, ekki einungis meðal hinna
„s,t,óru“, heldur með öllum almenningi. Virðast þau
frændsystkin ætla að verða furðu fylgispök vesölu
mannkyni, og fremur færast í aukana að áhrifum og
völdum, en minnka eftir því sem menning eykst og
samskipti þjóðanna verða örari og tækniþróun þeirra
færir nær hverja annarri.
Ef vér skyggnumst um meðal frumstæðra þjóða, má
segja, að óttinn sé ein ríkasta tilfinning í daglegu lífi
þeirra og viðhorfum. Menn óttast hin geigvænlegu nátt-
úruöfl, sem þeir hyggja að stjórnað sé af fjandsam-
legum guðum, og líf þeirra og athafnir er háð og haml-
að af hverskonar bannhelgi. Trúarathafnir þeirra snúast
einkum um að færa guðunum fómir, svo að skap þeirra
megi blíðkast, og þeir varast að rjúfa bannhelgina, svo
að goðin reiðast ekki. Framstæðir menn óttast alla
ókennda menn og tartryggja þá þessvegna.
Nú getum vér naumast sagt, að ótti við ókennd
goðmögn eða jafnvel náttúruöflin sjálf sé ríkur þáttur
í daglegu lífi hinna siðmenntuðu þjóða, sem svo eru
kallaðir. Fá boðorð hefir maðurinn rækt betur en að
gera sér jörðina undirgefna, og stöðugt eykst þekking
hans á lögmálum náttúrunnar. En í stað hins frum-
stæða ótta við hin dularfullu heimsmögn, er kominn
ótti mannsins við sjálfan sig, ef sva mætti að orði kveða.
Hinar stórkostlegu vísindalegu uppgötvanir og tækni-
leg þróun í skjóli þeirra, hefir síður en svo fært mönn-
unum frið og öryggi. Þróunin virðist einkum hafa
hnigið í þá átt, að gera kleift að smíða vígvélar svo stór-
kostlegar, að margir óttast, að með því sé að því stefnt
að þurrka úr mannkynið eða jafnvel má allt líf af jörð-
inni. Mesti tæknisigur ársins 1957 var án vafa unninn,
þegar gervitunglinu var skotið á loft, og maðurinn hafði
að verulegu leyti sigrað aðdráttarafl jarðar. Líklega
hefir þó engri stóruppgötvun mannsandans verið tekið
með jafnblöndnum tilfinningum og geimferð Sputniks.
Ekki verður hjá því komizt, að dást að þeirri snilli
mannsandans, sem gert hefir slíka furðusmíð. En um
leið skýtur upp nýrri hugsun, að með gervitunglum,
fjarstýrðum skeytum, kjarnorku- og vetnissprengjum,
sem mannkynið nú hefir ráð á, sé því ekki ólíkt farið
og þróttmiklum fávita, sem fengið hefir morðvopn í
hendur og lært að beita því, en skortir andlegan þroska
til að gera sér Ijósar afleiðingar athafna sinna. Því að
ekki er unnt að dyljast þess, að svo virðist sem siðrænn
þroski, mannúð og einlægur friðarvilji mannkynsins
hafi dregizt verulega aftur úr tæknilegri snilli þess. Ef
svo væri ekki, væri óttinn ástæðulaus. En svo lengi sem
heil stórveldi byggja þjóðskipulag sitt á einræði og
kúgun, er þess ekki að vænta, að siðrænn þroski eða
friðarhugsjón verði drottnandi í mannheimi.
Athyglisverð er sú menningarþróun síðustu áratuga,
2 Heima er bezt