Heima er bezt - 01.01.1958, Blaðsíða 15

SÖGUR MAGNÚSAR A SYÐRA HÓLI
JÓN KAUPAMAÐUR
r
AÁ T j Á n d u öld og fram á byrjun hinnar nítj-
ándu bjuggu á Hrauni á Skaga þrír feðgar og
k hétu allir Steinn. Hinn elzti þeirra var Jónsson
og sagður náskyldur Steini biskupi Jónssyni
á Hólum. Síðar meir voru langfeðgar þessir þannig að-
greindir, að þeir voru kallaðir Elzti-Steinn, Mið-Steinn
og Yngsti-Steinn. Dóttir Mið-Steins var Ingibjörg, kona
Bjöms Guðmundssonar á Auðólfsstöðum í Langadal.
Frá þeim er komin fjölmenn ætt og merk. Allir voru
þeir Steinarnir miklir fyrir sér, og um Mið-Stein er það
sagt, að hann væri karlmenni mikið og kappsmaður við
alla vinnu á sjó og landi. Hann var og kallaður dreng-
skaparmaður.
Eitt sumar var hjá Steini (Mið-Steini) sunnlenzkur
kaupamaður, er Jón hét, tekinn að reskjast, þreklegur
maður og duglegur, en nokkuð hægfara og seinn til.
Það var eitt sinn sem oftar um sumarið, að þeir fóru
til fiskjar tveir saman, Steinn og Jón, en skammróið er
oftast frá Hrauni. Nú hvessti skyndilega á sunnan, og
verða þeir félagar að hanka upp og taka barning til
lands. Steinn var þá á léttasta skeiði. Og er þeir settust
undir árar sagði hann: „Bágt er nú að hafa ekki mann
á móti sér.“
Jón gegndi því engu. Það fann Steinn brátt, að Jón
var engin liðleskja við árina, og þó að Steinn reri af
kappi, hallaði heldur á hann.
Segir Jón þá með hægð: „Ég held þú megir betur,
Steinn.“
Gengur svo um hríð og hrekkur Steinn ekki til. Þá
segir Jón í skipunartón: „Gáðu að horfinu, Steinn!“
En er kom upp undir landsteina sneri Jón svo á Stein,
að nærri sló flötu. Þá kallaði Jón byrstur: „Betur,
Steinn!“
Er þeir voru Ientir, fór Steinn heim í bæ, sótti brenni-
vínskút og dreypti vel á Jón, en hann þáði með þökk-
um.
Steinn sagðist aldrei hafa vitað meiri ræðara en Jón.
Sögn Sigmundar Benediktssonar á Björgum.
LÍTIL ERFIÐISLAUN
Veturinn 1889 reri Jónas Illugason vertíðina frá
Stærri-Vatnsleysu. Þar var hann hjá Stefáni Pálssyni
útgerðarmanni. Stefán var sonur Páls Jónssonar á
Hvassahrauni og bróðir Halldóru, konu Hannesar Guð-
mundssonar á Eiðsstöðum. Stefán var dugnaðar- og
kappsmaður og sótti fast sjóinn. Svo var og um aðra
formenn þar á ströndinni, og hin mesta keppni með
þeim, bæði um aflabrögðin og ekki síður um sjósókn-
ina. Það kom oft fyrir, að róið var í svo að kalla ófæru
veðri. Dytti einhverjum gapa eða sjóhundi í hug að fara
á flot í vitlausu veðri, var vanaviðkvæðið hjá öðrum
formönnum:
„Þarna er einn farinn til andskotans. Ætli við skömm-
umst ekki líka.“
Það var einn dag um veturinn, að á var norðan hríð-
arslitringur með dimmviðri og þembingsvindi. Sjógang-
ur var töluverður og auðsýnilega ekki fært að róa. Eftir
málaverk biður Stefán á Vatnsleysu menn sína að koma
ofan að hjalli og taka þar ýmislegt til handargagns,
dytta að veiðarfærum og því um líkt. Stefáni var jafn-
an óljúft að láta menn sína sitja auðum höndum til
lengdar í landlegum. Menn brugðust vel við, klæddu
sig vel og settu upp sjóhatta. Gengu síðan niður til
hjallsins.
Menn á Minni-Vatnsleysu glórðu þá í gegnum dimm-
una, þóttust sjá, að þeir væru sjóklæddir og þá auðvitað
á leið í róður. Þeir höfðu hröð handtök, bjuggu sig sem
skyndilegast, gengu ofan í víkina og hrundu fram bát-
um sínum. Á báðum Vatnsleysum höfðu formenn beitt-
ar lóðir. Er þeir við hjallinn sjá, hvað um er að vera hjá
grönnum sínum, vilja þeir engir eftirbátar vera, þrífa
bjóð sín, henda þeim í bátana og flýta sér að komast
á flot. Sjö skip fóru í róðurinn frá Vatnsleysunum báð-
um. Nú voru segl dregin að hún og siglt út í hríðar-
myrkrið, norðvestur í átt til miða. Skipin lágu undir
ágjöf, en höfðu liðugan gang.
Páll Jóhannesson hét sá, sem var formaður á bátn-
um, sem Jónas var á, húsmaður hjá Stefáni Pálssyni.
Bátur hans var gangskip gott. Fór hann fyrir, en hinir
sigldu eftir. Engin leið var að sjá til miða fyrir dimm-
viðri. Er Páll hafði siglt um stund og hugði sig vera
kominn nálægt venjulegum fiskislóðum, lætur hann
fella segl og leggja lóð. Slíkt hið sama gerðu aðrir for-
menn. Stutt var milli skipa, og sáu menn nokkuð hvað
grönnum leið, þó að lítið sæist fyrir hríðarsortanum.
Páll hafði þann háttinn á, sem algengur var í þann tíð,
að hann lét beita lóðina jafnótt og innbyrt var og leggja
á ný. Gekk svo, unz tekin var hálf lóðin. Þá var kom-
inn einn fiskur á skip. Þeir róa þá að hinu endabólinu
og byrja að taka lóðina þeim megin. Þar sést ekki
branda á öngli, og beita nú ekki lengur. Er lóðin tekin
öll. Ekki þóttust þeir skipverjar Páls sjá betur, en bát-
ar þeir, sem næstir voru og þeir grilltu í, væru bunk-
aðir af fiski. Undu þeir sínum hlut allt annað en vel
með einn titt á skipi. Ekki var um annað að gera en að
Heima er bezt 13