Heima er bezt - 01.12.1959, Qupperneq 33

HEIMA_____________
BEZT BÓKAHILLAN
Þjóðsagnabók Ásgríms Jónssonar. Reykjavík 1959.
Menningarsjóður. 159 bls.
Nýstárleg bók, fágætlega fögur og sígild að efni. Naumast verð-
tir bók þessi auðkennd með öðrum orðum. Það er löngu kunnugt,
að hinn ágæti listamaður, Ásgrímur Jónsson, kunni manna bezt
að færa myndir íslenzkra þjóðsagna á flöt lita og lína. Viðfangs-
efni þjóðsagnanna heillaði hann, og einkum á síðustu árum ævi
sinnar vann hann að þessu hugðarefni sínu af kappi. Gaf hann
Menningarsjóði kost á útgáfu úrvals af myndum þessum, er hann
sjálfur valdi. Og nú er bókin komin. Flytur hún alls um 50 mynd-
ii og margar þeirra með litum. Flestum myndanna fylgja sögur
þær, er þær voru gerðar við. Er þar skemmst frá að segja, að
myndirnar eru hinar ágætustu og gæða þjóðsögurnar nýju lífi og
sýna um leið, hvílík uppspretta skáldskapar og myndlistar þjóð-
sögur vorar eru, þegar efnið kemst í hendur þeirra, sem með
kunna að fara. Einar ól. Sveinsson, prófessor, skrifar ágætan for-
mála um Ásgrím og þjóðsögurnar. Er hann ágæt leiðarvísan til
aukins skilnings á myndunam. En mesta nautn veita myndirnar
lesandanum með því að skoða þær og lesa þjóðsögurnar sjálfar
og fylgja þannig listamanninum um undraheima þjóðsagna og
ævintýra.
Pálmi Hannesson: Mannraunir. Reykjavík 1959.
Menningarsjóður. 251 bls.
Þetta er þriðja bindið af ritum Pálma Hannessonar, sem Menn-
ingarsjóður gefur út. Flytur það nokkra frásagnaþætti af mann-
raunum á ferðalögum o. fl., skólaræður og nokkur erindi önnur.
Enda þótt hin fyrri bindi af ritum Pálma Hannessonar séu hin
ágætustu, þá hygg ég, að mörgum muni fara sem mér, að þykja
mest til þessa bindis koma. Þar kemur höfundurinn sjálfur bezt
fram, en í nálægð hans var ætíð gott að vera. Einkenni sjálfs hans,
æðrulaus karlmennska, góðvild, sívökull rannsóknarhugur og djúp
lotning fyrir vísindunum og tilverunni allri, eru rauði þráðurinn
í þessari bók. Mannraunasögumar eru vel skráðar. Var það hvort
tveggja, að Pálma Hannessyni léku orð á tungu og hann var heill-
aður af hverju því viðfangsefni, sem brá ljósi yfir lífsbaráttu þjóð-
ar vorrar og sýndi um leið manndóm og þrek. Staðþekking hans
á landinu fyllir upp í brotasilfur það, sem sögurnar eru oft smíð-
aðar úr, svo að úr þessu verða sígildir menningarþættir. Skóla-
ræðurnar eru margar hinar ágætustu. Að vísu eru þær um margt
líkar hver annarri, eins og slíkar ræður löngum verða, en þó hver
með sínu svipmóti, enda gæddar andríki og innsæi höfundar. Þær
ná yfir allan skólastjórnarferil hans eða meira en aldarfjórðung,
allt frá því er hann ungur og djarfhuga hóf skólastjórn, og þar
til hann setti skóla i síðasta sinn, nokkrum vikum fyrir andlát sitt.
Ef þær ræður eru lesnar með athygli, segja þær mikla sögu og
merkilega um virðulega stofnun og ágætan mann, sem sleit kröft-
um sínum í þágu hennar og uppeldis þjóðarinnar. Af erindunum
er einkum hið síðasta athyglisvert. Heitir það: Vísindi, tækni og
trú. Hefur ekki verið betur ritað um það efni annars staðar á ís-
lenzku; þótt allir vitanlega verði ekki sammála höfundi í niður-
stöðum hans, þá flytur erindið lesandanum óvenjumikið umhugs-
unarefni. Og ef til vill kynnumst vér höfundinum hvergi betur í
ritum hans en þar.
Bindið hefst á greinargóðri ævisögu Pálma Hannessonar eftir
Jóhannes Áskelsson.
Ámi óla: Grafið tir gleymsku. Reykjavík 1959.
Menningarsjóður. 310 bls.
Árni Óla ritstjóri er mikilvirkur við að grafa gamlar sagnir úr
gleymsku og gæða þær nýju lífi. Mun bók sú, er hér getur, vera
hin fjórða eða fimmta bók hans um þessi efni. F'rásögn hans er
ætíð létt og lipur, og honum er sú list lagin, að tengja saman
sundurlaus brotabrot úr þjóðsögum, annálum, dómabókum og
öðru slíku og gera úr því öllu læsilega heild og skýra þjóðlífsmynd,
en að undirtitli velur hann nafnið: „Þjóðlífsmyndir frá liðnum
öldum.“ Hefur Árni með þessu bjargað mörgurn minnum á land
af hafsjó tímans. Hinu verður ekki neitað, að margar eru mynd-
irnar ömurlegar, og verður þeirri hugsun naumast varizt, að
mestar séu frásagnir af einhverjum vandræðamönnum þjóðfélags-
ins, en þó hygg ég, að meira mætti grafa upp úr gleymsku af bjart-
ari myndum en bæði Árni Óla og ýmsir aðrir, er við lík fræði fást,
gera. En allt um það á höfundur þakkir skilið fyrir alúð sína við
að bjarga hinum fornu minnum, og ýmsir þættir í menningar-
sögu þjóðar vorrar verða ljósari fyrir það starf hans, auk þess,
sem bækur hans eru góð lesning og dægrastytting í skammdeginu.
Bragi Sigurjónsson: Á veðramótum. Akureyri 1959.
112 bls.
Á rúmum áratug hefur Bragi Sigurjónsson sent frá sér fimm
bækur, fjögur ljóðasöfn og smásagnasafn. Hefur hann þó alla
stund liaft skáldskapinn í hjáverkum frá margvíslegu annasömu
starfi, stjórnmálaþrasi og ritstjórn. Þetta væri ekki í frásögur fær-
andi, ef sýnilega væri kastað höndum til skáldskaparins, en því
fer svo fjarri, að með hverri nýrri bók sýnir höfundurinn að hann
er vaxandi og vinnur á þessu sviði með alúð og vandvirkni. Og
þetta gæti vakið þá hugsun, að hin nána snerting við lífið sjálft,
í daglegri önn þess, sé betur öðru fallið til að halda skáldæðinni
opinni. Á ýmsa lund er þó annar blær á þessari bók en hinum
fyrri ljóðum Braga. Ádeilunnar gætir minna, og yfir henni er
léttari blær og bjartara heiði. Annars vegar fögnuður skáldsins
yfir hinu fagra og bjarta í náttúrunni, en hins vegar þó nokkur
tregi yfir því, sem tapað er, svo sem í kvæðinu Þrír svanir. Það er
erfitt að benda á einstök kvæði, sem sérlega einkennandi, en
minnisstæðust verða mér kvæðin ViS ágústlok, Torfbœr og stein-
hús og hið létta og lýriska kvæði Vor. Yfirleitt nær höfundur sér
bezt niður á hinum lýrisku kvæðum, og hann kann þá list að
hnitíniða þau en spilla þeim ekki með lengd og mælgi. Sögulegu
ljóðin aftast í bókinni eru um margt athyglisverð, einkum þó
kvæðið Synir í Svarthöfðamálum.
Hallgrímur Jónsson frá Ljárskógum: Undir dalanna sól.
Reykjavík 1959. 147 bls.
Höfundur þessarar Ijóðabókar er í tvennum skilningi dalabarn,
bæði almennt, og svo er hann Dalamaður að ætt og uppvexti. í
ljóðum hans er fagur, innilegur óður til íslenzkra sveita og sveita-
lífs, ósvikinn og hreinn. Er þar víða við komið, bæði í vorblíðu og
vetrarhörkum, þjóðtrú og þjóðsögum, og höfundur kann einnig
skil á dýrum merkurinnar og förunautum mannsins. Margar þær
myndir, er hann dregur upp, eru gerðar af hagleik. Það er enginn
klaufi, sem yrkir kvæði eins og Útsynningur. Rjúpa er ort af næm-
um skilningi dýravinarins og þó um leið veiðimannsins. Og hlýjan
(Framhald á bls. 438).
Heima er bezt 433