Heima er bezt - 01.11.1964, Page 14

Mynd Páls postula úr Gaðbrandsbiblíu 1584.
að hafa verið um bætt. Þó er elzta bókin, sem kunn er
frá Hólum, Passio 1559 með myndskreyttu titilblaði, og
er það vel gert. Myndin er súlnahlið með boga yfir, og
framan við hliðið mynd af krossfestingunni. Auða
svæðið undir boganum hefur sýnilega verið ætlað fyrir
titil bókarinnar en reynzt of lítið, svo að hann er prent-
aður fyrir ofan myndaumgjörðina, og stingur hið lé-
lega letur mjög í stúf við myndina, og allt verður titil-
blaðið ankannalegt vegna þessa fyrirkomulags.
Með prentverki Guðbrands biskups Þorlákssonar á
Hólum hefst ný öld íslenzkrar bókagerðar. Margar
bækur hans eru enn í dag eftirlæti þeirra, sem kunna að
meta fallegar bækur. Hæst þeirra allra ber þó Biblíuna
frá 1584. Hefur naumast önnur bók á íslandi verið gerð
af meiri reisn. Fer saman skemmtilegt brot, svipmikið
letur, þótt ekki sé það allt fagurt, og hreinn og heiður
svipur allrar bókarinnar. En hér skal þess þó einkum
minnst, að Biblíuna prýða 29 tréskurðarmyndir og auk
þess er myndaumgerð á titilblöðum, hin sama á þeim
öllum. Þá eru stórfagrir upphafsstafir og bókahnútar,
sem gefa bókinni sérkennilegan og fagran svip. Skortir
enn mjög á að slík Biblíuútgáfa hafi verið gerð á ís-
lenzku.
Svo hefur löngum verið talið, og vitnað til samtíðar-
manna, að Guðbrandur biskup hafi sjálfur gert sumar
myndirnar, teikningu og tréskurð, svo og upphafsstafi
og bókahnúta, en alkunnugt er, að hann var bæði drátt-
hagur og skurðhagur, og finnast óræk vitni um hvort
tveggja. Halldór Hermannsson var og þeirrar skoðun-
ar 1916 í riti sínu um 16. aldar bækur í Islandica IX.
bindi. Taldi hann einkum mikilsverðan vitnisburð síra
Magnúsar Ólafssonar í Laufási í erfidrápu hans um
Guðbrand biskup, en þar segir svo:
Handverksmennt, sem meisturum mundi
mætum reiknast til ágætis,
listamanns á letri glæstu
líta má en hvergi víta,
sett þar hefur bókstaf breyttan
borinn hugviti og sjálfur skorið,
fígúrur þar allar eirninn
eru prísandi — biblía vísar.
Taldi Halldór þá, að merki á mynd af Páli postula væri
einkennisstafir biskups G. T. samandregnir, þó þannig
að T-ið myndar krossmark. Væri sú mynd því óhrekj-
anlega frá hendi biskups, en engin önnur mynd í Biblí-
unni er merkt höfundi sínum. Síðar féll Halldór þó frá
þeirri skoðun, að Guðbrandur hefði gert myndina eða
aðrar myndir bókarinnar, segir hann svo þar um: „Tré-
skurðarmynd þessi er gerð af meiri leikni en hægt er
að vænta af ólærðum áhugamanni í listinni. Einkennis-
stafirnir eru vafalaust stafir einhvers erlends listamanns,
enda þótt ég hafi ekki getað fundið nafn hans.“ Einnig
bendir Halldór á að myndir biblíunnar séu nokkuð
sundurleitar að gerð, og telur líklegt, að biskup hafi
fengið þær að láni, og orðið að skila þeim aftur, því að
þær sjáist aldrei framar í Hólabókum. Þannig séu t. d.
Upphafsstafur úr Guðbrandsbiblíu.
398 Heima er bezt