Heima er bezt - 01.11.1964, Side 21

samgöngur takmarkaðar bæja milli af fremsta megni.
Einkum voru samgöngur við Hóla með öllu niður lagð-
ar, og þorði enginn þar að koma.
Þá var það einn morgunn að Guðbjörg í Hólakoti
veitti því athygli að ekki rauk í Hólum, sem þýddi það
að þar væri ekki kveiktur upp eldur. Fór hún þá út að
Hólum og komst að raun um að þar var ríkjandi neyð-
arástand, því flest fólkið lá rúmfast og sumt dauðvona.
Þegar heim kom hafði hún orð á því við Svein bónda
sinn, að nauðsyn bæri til að liðsinna Hólafólkinu og
kvaðst vera fús til þess. Latti Sveinn þess mjög, og taldi
að með því væri heimili þeirra stefnt í voða, en veikin
var enn ekki þangað komin. Þá mælti Guðbjörg: „En
Sveinn minn. Guð hefur alltaf hjálpað mér, því skyldi
ég þá ekki hjálpa nauðstöddum nágrönnum mínum.“
Og svo varð að vera.
Daglega gekk hún út í Hóla, hjúkraði sjúklingunum,
eldaði matinn, mjaltaði og gerði annað það, sem nauð-
synlegt var. Hún fór jafnan í sérstakan klæðnað, þegar
hún sinnti um sjúklingana. Annan geymdi hún í útihúsi
og fór í hann þegar hún fór aftur heim, og þvoði sér
rækilega um andlit og hendur. Þessu starfi hélt hún
áfram þar til fólk í Hólum var aftur orðið rólfært, og
þess megnugt að sinna verkum sínum. En aldrei kom
veikin í Hólakot, og sýktist þar enginn.
Fáum árum síðar hét einn bóndinn í Hólum Jósef Jó-
hannsson. Kona hans var Rannveig Sigurðardóttir. Dótt-
ir þessara hjóna var Helga Jósefsdóttir, fædd 30. júlí
1856, dáin 14. janúar 1935, og hafði hún frásögn þessa,
og fleiri, eftir móður sinni.
IX.
Og svo liðu árin eitt af öðru. Elfa tímans streymdi
áfram án afláts, hreif sumt með sér í haf gleymsku og
eyðingar, en skolaði öðru á land, sem líf átti fyrir hönd-
um langt eða skammt. Meðal þess, er lifði var minning-
in um hjónin í Hólakoti.
Elli kerling fór hvorki fyrir ofan garð eða neðan í
Hólakoti, frekar en annars staðar. Nú voru þau Hóla-
kotshjónin, Sveinn Sveinsson og Guðbjörg Pálsdóttir,
farin að byrja sjötugsaldurinn, en þó þau væri farin að
beygja allmikið af,voru þau þó ennsæmilega hress, eink-
um hún, sem erfitt virtist að koma á kné.
Öll börn þeirra voru uppkomin og flogin úr hreiðr-
inu nema Páll yngsti sonurinn, sem nú var kominn yfir
tvítugt, og hafði til þessa verið heima og aðstoðað for-
eldra sína við búhokrið. Elztu dæturnar, Guðbjörg og
María, voru báðar nýgiftar og farnar að búa. Nú varð
það að ráði með fjölskyldunni að búskapnum í HÓla-
koti skyldi hætt, og tæki Guðbjörg Sveinsdóttir föður
sinn tií sín til aðhlynningar, en Guðbjörg Pálsdóttir
sæi um sig sjálf og fóstursoninn. Fór hún því í hús-
mennsku að Hrísum til Maríu dóttur sinnar. Þessi ráða-
breytni gerðist vorið 1862. Höfðu þau Sveinn og Guð-
björg þá búið í Hólakoti í 33 ár.
Frá hœgri: Valdemar Pálsson, Jóhann Valdemarsson, Gunn-
ar ]óhannsson og Gunnar Gunnarsson (fjórir œttliðir).
Guðbjörg Pálsdóttir undi því vel, úr því sem komið
var, að Sveinn færi til Guðbjargar dóttur þeirra. Hún
þekkti skapferli dóttur sinnar, og vissi að hjá henni
mundi Sveini líða svo vel sem unnt væri. En við það var
hugur hennar enn bundinn sem fyrr.
Ékki var laust við að nágrannar Sveins í Hólakoti
létu, sín í milli, falla nokkur hnjóðsyrði í hans garð fyr-
ir ómennsku og áníðslu á eiginkonunni, sem hvergi
fannst hliðstæða við. Má vera að þeir hafi líka séð
nokkrum ofsjónum yfir því, að á meðan þeir urðu að
vinna hörðum höndum fyrir daglegu brauði sínu og
sinna, gat Sveinn leyft sér að liggja uppi í rúmi eða
sunnanundir vegg og lesa í bók, án þess lasleika væri til
að dreifa. Þeir voru fastir í sinni barnatrú, að bókvitið
yrði ekki látið í askana, og þótti þeim það nokkuð sann-
ast á Sveini.
Hins var sjaldnast gætt né tillit tekið til þess, að
Sveinn var að upplagi önnur manngerð en allur þorri
manna þar um slóðir. Hann virtist lifa og hrærast í öðr-
um hugarheimi en þeir. Hann lifði sig inn í þá andlegu
tilveru sem bækurnar, sem hann las, opnuðu honum, og
reyndi af alefli að verða samstíga þeim kenningum, sem
þær fluttu og brjóta fræði þeirra til mergjar.
Ekki gat heldur hjá því farið, að uppeldi hans, dekur
og hlífisemi móður hans, og síðar eiginkonu, steypti
hann nokkuð í öðru móti en allan fjölda manna á þeim
tíma. Það var hin mikla lífshamingja Sveins, að eiga þá
móður og eiginkonu, sem eigi aðeins tóku fullt tillit til
séreiginleika hans, heldur blátt áfram hlúðu að þeim
með athöfnum sínum og ástríki.
Óljósar sagnir eru um það, að Sveinn Sveinsson hafi
látið eftir sig eitthvað skrifað og frumsamið, sem eng-
inn man nú hvað mundi hafa verið. Sennilega hafa það
ekki verið ljóð, því ekki er vitað að hann hafi verið hag-
mæltur. En auðveldlega gat það hafa verið ýmislegt
annað, svo sem dagbækur, minningar um atburði úr
Heima er bezt 405