Heima er bezt - 01.11.1964, Page 43

HEIMA_____________
BEZT BÓKAHILLAN
Jón Helgason: Tyrkjaránið. Reykjavík 1963. Setberg.
Tyrkjaránið er einn af ægilegustu atburðum sögu vorrar, og
vafasamt er, hvort nokkur einstakur atburður hefur markað jafn
djúp spor í hugum jrjóðarinnar og fyllt þá skelfingu öldum sam-
an, og jafnvel framundir vora daga. Margt hefur verið ritað um
Tyrkjaránið fyrr og síðar, bæði í bundnu máli og óbundnu, en
flest af því er fremur óaðgengilegt lesefni nútímamönnum, þótt á
prenti sé. Þessa nýju Tyrkjaránssögu hefur Jón Helgason ritað eft-
ir þeini samtímaheimildum, sem fyrir liggja, bæði íslenzkum og
því, sem hann hefur skyggnzt um atburði og ástand suður x Al-
geirsborg á þeim árum, sem sagan gerist. Hefur hann gert úr þessu
mjög læsilega bók, sem gefur oss glögga hugmynd um ógnir ráns-
ins sjálfs og ævi og örlög þess fólks, sem hertekið var, að svo miklu
leyti sent það er kunnugt. Höfundur hefur sýnt það fyrr, að hon-
um er lagið að blása lífi í þurrt efni, og skapa læsilega frásögn úr
brotasilfri heimilda. Hvorttveggja hefur honum tekizt hér á hinn
bezta hátt.
Jónas Jónsson: Aldir og augnablik. Akureyri — Reykja-
vík 1964. Afmælisútgáfan.
Þótt deilurnar um Jónas Jónsson hafi oft risið hátt, hefur aldrei
verið um það deilt, að hann væri einn af ritsnjöllustu mönnum
þjóðarinnar, og kunnað þá list að gera jafnvel dægurflugur blaða-
greina að bókmenntum. Bók þessi, sem er að mestu samsafn blaða-
greina, frá síðari árum, sannar þetta áþreifanlega. Greinarnar eru
eins og höfundur segir í formála „í eðli sínu áróður", en engu að
síður eru þær lífvænlcgar og verða áreiðanlega lesnar löngu eftir
að höfundur þeirra er liðinn. Eins og nærri má geta kemur höf-
undur víða við, lofar og lastar, varar við og eggjar til dáða. Vafa-
laust verða margir honum ósammála um einstök atriði, eins og
ætíð hlýtur að vera, þegar rxett er um almenn mál, en hitt er jafn
óumflýjanlegt að viðurkenna, að það er fullkomið andvaraleysi
að láta sér orð hans sem vind um eyrun þjóta. Enginn fær neitað
reynslti höfundar. Framsýni hans og skarpskyggni verður heldur
ekki í efa drcgin, og þótt höfundi ef til vill missjáist sums staðar,
er það vondur vitnisburður um lesendurna, ef þeir sinna í engu
máli hans, því að bókin er orð í tíma töluð. í þessum þætti er nú
getið annarrar bókar sem flvtur blaðagreinar. Þótt höfundarnir
kunni mér e. t. v. litlar þakkir fyrir að nefna þá saman, get ég
ekki varizt því að gera lítilsháttar samanbuið. Höfundarnir eru
ólíkir að aldri og lífsviðhorfum. En báðir hafa þeir opin augun
fyrir ýmsum meinsemdum, scm þjóðfélag vort þjá og rita um þær
hispurslaust. Þcir eiga því skilið að eftir þeim verði tekið.
Hilmar Jónsson: Rismál. Reykjavík 1964.
Þetta er safn blaðagreina, sem höfundur hefur skrifað slðustu
árin. Skiptast þær í tvo flokka: Stjórnmál og Bókmenntir. Víða er
komið við og höfundur er hispurslaus og ómyrkur í máli bæði til
lofs og lasts. Hann hikar ekki við að segja þeim til syndanna, sem
honum þykir eiga það skilið, og undanskilur þar engan stjórnmála-
flokk. Fyrir þær sakir er bókin hressandi lestur, og á skilið að vera
lesin, því að hún vekur til umhugsunar um að ýmsir í þjóðfélagi
voru séu ekki eins og vera bæri, hvort sem menn eru höf. sammála
í hverju smáatriði eða ekki. Og vissulega geta allir aðrir en stein-
blindir einræðissinnar tekið undir með höfundi urn þá hættu, sem
vofir yfir lýðræði og mannlegu frelsi, vegna dekurs við einræðis-
öflin og kæruleysis um að fylgjast með hvert stefnt sé, og þess
skorts á æðri siðferðilegum sjónarmiðum, sem alltof víða virðist
koma fram. í bókmenntakaflanum fá atómskáldin sinn skerf mæld-
an að verðleikum, og höfundur hikar ekki við að taka dýrlinga
nútímabókmenntanna, Nóbelsskáldið I.axness, Þórberg og fleiri til
verðugrar bænar. Mætti ef til vill svo fara að menn hættu að gapa
af hrifningu yfir hverju orði, sem út gengur frá þeirra nnxnni.
Höfundur á þakkir skilið fyrir djarfmæli sín, þótt hann ef til vill
hefði náð betri árangri og áhrifum með hógværari orðum en hann
við hefur.
Dr. Stefán Einarsson: Austfirzk skáld og rithöfundar.
Akureyri 1964 Bókaforlag Odds Bjömssonar.
Hinn mikilvirki og góðkunni fræðimaður, Stefán Einarsson pró-
fessor, sendir hér frá sér mikið rit um austfirzk skáld og rithöf-
unda frá fornöld til nútímans. Hefur hann safnað þar saman mikl-
um fróðlcik með atorku og eljusemi, sem endurnærð hefur verið á
ást höfundar á efninu og átthögunum. Þarna er getið margra tuga
manna, sem við bóklega iðju hafa fengizt. Sumir þeirra að vístl
löngu þjóðkunnir, en hinir munu þó fleiri, sem lítt eða ekki hef-
ur verið við getið utan næsta nágrennis síns. Er vel farið að minn-
ingu slíkra manna sé á loft haldið, þótt blettur þeirra í bókmennt-
unum sé ef til vill ekki stór. Skemmtilegt er að sjá hversu skáld-
mennt og fræðimcnnska hefur legið þar eystra í tilteknum ættum,
og er þar um merkilegt rannsóknarefni að ræða, sem bók Stefáns
gefur nokkurn lykil að. Hins vegar má deila tim, hvort allir þeir,
sem þarna eru taldir, séu í raun réttri Austfirðingar. Virðist höf.
ekki halda sig við nokkra fasta reglu um það. Þannig er síra Einar
í Heydölum talinn austfirzkur, og var hann þó norðlenzkur mað-
ur, sem ekki kom í Austurland fyrr en roskinn að árum. Einar
Kvaran var að vísu fæddur eystra, og austfirzkrar ættar, en dvald-
ist aldrei í þeim landshluta eftir að hann fluttist þaðan á fyrsta
ári. Þorsteinn Gíslason er einnig talinn austfirzkur, þótt fæddur
væri við Eyjafjörð og æli mestan aldur sinn frá skólaárum utan
Austurlands.
Eins og vænta má um fræðirit af þessu tagi er það ekki beinn
skemmtilestur, en það flytur margvíslegan fróðleik, sem fengur er
að hafa á einum stað, og hlýtur því að verða kærkomið öllum
þeim, sem unna íslenzkum bókmenntum og mannfræði, og ekki
sízt Austfirðingum. llókin er VI. bindi í ritsafninu Austurland.
St. Std.
Heima er bezt 427