Heima er bezt - 01.03.1973, Side 8

JAMES BRYCE:
NIÐURLAG.
mér
sjónir
Þegar allt kemur til alls, munu sumir segja, er þessi
eymd ekki verri en gerist í fátækustu kotunum á ír-
landi og Skotlandi, hálöndunum, og ekki eins afleit
eins og það sem á hverjum degi blasir við í aumustu
hverfunum í Liverpool. Satt er það; en í Liverpool er
fáfræðin og andlegur vesaldómur fólksins í samræmi
við hina ytri eymd, þar sem aftur á móti á íslandi and-
stæðumar milli mannsins og hússins, sem hann býr í,
eru svo miklar sem hugsazt getur, og þær kollvelta á
einkar skemmtilegan hátt öllum okkar ensku hugmynd-
um um það, hvað saman eigi. íslendingurinn er snauð-
ur, það er mála sannast, snauður í þeim skilningi, að
hann hefir lítið fé handa milli. Á öllu íslandi er minna
reiðufé heldur en í margri sveitaborginni á Englandi.
En hann er eigi að síður maður sem á dálítið til, og
hann er ákaflega virðingarverður maður. Sú hætta, að
hann kunni að líða skort, vofir ekki yfir honum. Hann
á hross, kindur og nautgripi, og mjög sennilega einnig
vænan jarðarskika, sem öldum saman hefir gengið að
erfðum í ættinni. Ætt hans verður að öllum líkindum
rakin lengra aftur en nokkur ætt á Englandi, að þrem
einum undanskildum. Hann lítur á sig sem allskostar
jafningja þinn og hann kemur fram sem slíkur (enda
þótt nú sé hann hættur að hika við að taka móti þókn-
un fyrir að hýsa þig), og jafningi þinn er hann í raun
og sannleika. Þó að hann kunni að vissu leyti að skorta
nokkuð á fágun í sumum háttum sínum, er hann samt
algerlega eðlilegur í framkomu og sjálfstæður í hátta-
lagi, og það er ekki minnsta hætta á að sú einfalda kurt-
eisi, sem af þessu sprettur, verði af misskilningi tekin
fyrir undirlægjuhátt. Hann er þar að auki menntaður
maður, og vilji svo til, að hann sé prestur, talar hann
dálitla latínu, og dönsku með svipuðum hætti. Hann
hefur numið hartnær allt það, sem land hans getur
kennt honum, og ekki að efa að hann sé handgenginn
meistaraverkum sinna eigin fornu bókmennta. Það er
kunnátta hans í fornsögunum sem um fram allt annað
hefir gefið hugsunum hans nokkra reisn og menningu.
Hún hefir örvað ímyndun hans og gefið þjóð hans og
ættarjörð einskonar sögulegan virðuleik, sem þeim
gæti aldrei hafa hlotnazt fyrir þeirra eigin stöðu í
veröld nútíðarinnar. Þetta hefir líka göfgað smekk hans
og vakið hjá honum almenna lestrarfýsn og gert hann
hæfan til að veita hugmyndum móttöku. Þau eru fá
heimilin á íslandi sem ekki eiga dálítið bókasafn, og
tvisvar, þar sem vesöldin virtist einna mest, fann ég
þau söfn, er reyndust sérstaklega góð. Á öðru heimil-
inu lutu bækurnar einkum að lögfræði og sagnfræði,
en á hinu var ágætt safn af fornsögum og skáldskap —
í vesölu koti skammt frá Heklu. Þetta er merkileg sönn-
un um máttarvald hinna fornu bókmennta, sem náð
hefir djúpri rótfestu í hugum og hjörtum þjóðarinnar.
Og þegar undan er skilin um það bil hálfönnur öld
myrkurs fyrir siðaskiptin, hefir hún alla tíð átt merk
skáld, og líka merka rithöfunda á óbundið mál. Á síð-
astliðnum fimmtíu árum hafa komið fram nokkrir slík-
ir menn, mjög mikils metnir af þjóðinni, og réttilega
svo, að svo miklu leyti sem erlendur maður getur um
það dæmt. Og að vera „skáld gott“, eins og sögumar
orða það, er sagt að sé enn í dag ekki fátíður hæfileiki.
Ýmsir þeirra bænda og presta, sem við gistum, geta
ort góða vísu, engu síður en forfeður þeirra, er létu
streyma af vörum sér vísur þær sem nútíðarmenn fá
sig fullreynda á, er til þess kemur að túlka þær. Merki-
legast af öllu er það, að þessar bókmenntir hafa varð-
veitt tunguna hartnær óbreytta, þrátt fyrir öll þau áhrif
tímalengdarinnar og samskiptanna við erlendar þjóðir,
sem gnúið hafa á henni. Nútíðarmálið íslenzka hefir
veitt viðtöku fáeinum dönskum og latneskum orðum,
varpað fyrir borð nokkrum fomum beygingum og ör-
lítið breytt orðskipun. En um allt það, er máli skiptir,
er það íslenzka tólftu aldar, og minni munur á því og
máli Egils Skallagrímssonar, það sem hann talaði er hann
barðist gegn Skotum fyrir Áðalstein konung árið 936,
heldur en munurinn er á máli Tennysons og Gowers
(á fjórtándu öld).
Þessar sögulegu minningar hafa þau áhrif á erlenda
ferðamanninn er hann fer um landið vafinn í þeim, að
þær fremur auka á raunasvip þann, er landið nú ber.
Það er eins og svipir þessara fomu kappa þrammi um
auðnirnar, harmandi hnignun landsins. Oll dýrðin heyr-
ir til löngu liðnum dögum, hún heyrir til dögum þjóð-
veldisins. Síðan ísland gaf sig Noregskonungi á vald,
er það horfið Evrópu sjónum. Veðurfar hefir þar versn-
að og þjóðin hefir misst sinn forna þrótt og glæsibrag.
Hún býr nú ekki lengur í hinum rúmgóðu húsakynn-
um sögualdar, eins og íslendingasögur lýsa þeim. Nú
flytur hún ekki lengur heim í skipsförmum dýra ráns-
80 Heima er bezt