Heima er bezt - 01.11.1977, Blaðsíða 26

í hinni stórmerku þjóðlagabók séra Bjarna Þorsteins-
sonar er m. a. að finna skrá yfir rúmlega 50 söngva
sem skólasveinar Bessastaðaskóla sungu á árunum 1828
—34. Skrá þessi er samin af Páli Melsteð sögukennara
sem á þessum árum var nemandi í Bessastaðaskóla. Eitt
þeirra kvæða sem skólapiltar sungu fjallaði um prest
á Snæfellsnesi (Helgafelli) sem hét Sæmundur Magnús-
son Hólm og var eftir Bjarna (Vigfússon) Thorar-
ensen skáld, þá meðdómara (assessor) við landsyfir-
réttinn, síðar amtmann.
Sæmundur þessi klerkur var hinn mesti furðufugl
og listgáfu gæddur. Hann þótti snjall listmálari á sín-
um tíma og hlaut fyrir það viðurkenningu í Dan-
mörku. Einnig var hann sundmaður, uppfinningamað-
ur og stjörnuspekingur. Þá var hann vel að sér um
söng og mun eitthvað hafa fengist við að kenna hann.
Fleira var honum til lista lagt.
En sá var ljóður á ráði hans að honum var ákaflega
sýnt um að koma sér út úr húsi hjá mörgum „vegna
óviðfelldinna geðsmuna sinna og undarlegra athafna,“
eftir því sem hermt er eftir Daða Níelssyni hinum
fróða. Verður að telja það trúverðugt mat á þver-
brestum þessa hæfileikaprests.
Tilefni þessa kvæðis Bjarna Thorarensen mun vera
það að Sæmundur klerkur lenti í málaþrasi við einn
aðstoðarprest sinn sem hét Gísli Ólafsson. Leit svo út
í fyrstu sem Sæmundur myndi fara halloka fyrir Gísla.
En þegar mál þetta kom fyrir landsyfirréttinn, þar
sem Bjarni var einn dómara, vænkaðist hagur Sæmund-
ar. Landsyfirrétturinn gerði lítið úr þessu máli „á
báðar síður“ og féll það svo niður. En um þessi mála-
lok kvað Bjarni Thorarensen þetta kvæði sitt. Lagið
sem skólasveinar Bessastaðaskóla sungu við kvæðið er
það sama og séra Matthías Jochumsson hafði í huga
þegar hann samdi vísuna alkunnu úr Skugga-Sveini,
Látum af hárri heiðarbrún, og skólasveinamir í því
leikriti syngja. Þetta mun vera gamalt íslenskt tvísöngs-
lag.
Sennilega er óþarfi að taka það fram að lagið nær
ekki yfir nema þrjár ljóðhendingar í einu, svo til þess
að geta sungið bálkinn til enda verður að byrja upp á
nýju að hverjum þrem ljóðhendingum loknum. Lag-
vísir hljóta að átta sig á þessu.
374 Heima er bezt
Sæmundur Magnússonur Hólm
vindanna vængjum á
vatt sér málunum frá.
Forlög þó hann ásæktu ólm,
aurinn hann óð í kvið,
óvinir skelfdust við.
Sæmundi Magnússyni Hólm
hamingjan hrynji í skaut,
hverfi ólán á braut.
Prósessa lystin linni ólm,
rósemdar reyni hann kost
rétt eins og maur í ost.
Sæmundar Magnússonar Hólm
suður var för á land,
að fanga sitt fyrra stand.
Stiklaði svo í Stykkishólm,
makt við það missti hinn
millibils klerkurinn.
En ekki voru allir nágrannar séra Sæmundar Hólm
glaðir yfir lokaúrskurði landsyfirréttar, og töldu Sæ-
mund hafa um of notið þar hylli Bjama (Vigfússonar)
Thorarensen meðdómara. Neðangreindur kveðlingur
er til marks um þetta. Daði fróði segir hann vera eftir
Jón bónda Hákonarson á Narfeyri. Við kveðling þenn-
an má nota sama lagið og að ofan greinir frá.
Þórarins niður þannig kvað,
þegar hann hafði dæmt
Hólms málið harla ræmt.
En hvað er að ösla hundavað
hafi það ekki skeð
þinglokum þessum með.
Brandurinn og hann bangsi reið
brögðóttan lagahnút,
hertan um Hólma grút,
Themis á vængjum vinda beið,
var þá ösluð í kvið
leirveltan lögberg við.
„Neðan við kveðlinginn stoð vísa þessi með þekkjan-
legri hönd síra Jóns Hjaltalíns: