Heima er bezt - 01.11.1977, Blaðsíða 12

þykku lofti en litlu frosti. En strax
upp úr nýjárinu hafði skipt um og
gerði æskilega tíð og hlákur.3 Búast
mátti því við að pósturinn færi að
tygja sig til ferðar vestur í Skaga-
fjörð, en með honum ætlaði Björn
Jónsson að koma þessu bréfi til Egg-
erts Briem sýslumanns sem um þess-
ar mundir var staddur á sýslumanns-
setri skagfirðinga, Hofstaðaseli í
Hofstaðabyggð.
Síðastliðin tíu ár hafði Eggert
Briem verið sýslumaður þeirra ey-
firðinga.4 En nú hafði það komist i
hámæli að valdstjórnin hygðist skipa
hann sýslumann yfir Skagafjarðar-
sýslu og var hann nú að yfirtaka þá
sýslu úr höndum Kristjáns Kristjáns-
sonar sem þar hafði verið yfirvald.
Kristján sýslumaður hafði aftur á
móti verið skipaður yfir Húnavatns-
sýslu.
Sýslumenn þessir voru ólíkir á
flestum sviðum. Eitt áttu þeir þó
sameiginlegt. Þeir höfðu orðið fyrir
barðinu á danskri yfirdrottnunar-
stefnu á íslandi þegar dönskum
stjórnvöldum fannst réttur tími upp-
runninn að láta íslendinga vita hver
völdin hefði á landi hér.5
Tilefni þessarar bréfritunar Bjöms
voru dálítil vandræði sem steðjuðu
að honum þessa stundina og hann
hugðist bera upp við Eggert. Hann
þekkti það af löngum kynnum þeirra
að Eggert var vitur maður og holl-
ráður þegar hann vildi svo við hafa.
Auk þess naut hann þess orðs að vera
einhver slyngasti lagamaður á ís-
landi. Björn taldi að vandkvæði þessi
mætti ef til vill leysa með tilstyrk
lagaþekkingar.
Birni fannst raunar, þótt hann
gerði það ekki uppskátt, að hann
ætti nokkum rétt á lögfræðilegum
ráðum hjá Eggerti í þessu leiðinda-
máli sem svo sannarlega var farið
að valda honum áhyggjum.
Svo var mál með vexti að fyrir
fimm árum, eða nánar tiltekið árið
1855, hafði Björn að áeggjan Eggerts
Briem gerst fjárhaldsmaður ekkju
nokkurrar sem hét Geirþrúður
Thorarensen og var eigandi og bjó á
stórbýlinu Stóra-Eyrarlandi sem var
uppi á Brekkunni fyrir ofan verslun-
arstaðinn Akureyri. Fjárhaldsmanns-
Björn Jónsson verslunarstjóri, síðar
ritstjóri (1802—1886).
starf þetta var svolítið snúið vegna
þess að ekkja þessi var allvel loðin
um lófana og taldist til ómyndugra.
Slík sjálfræðissvipting kvenna tald-
ist þó ekki til tíðinda á íslandi á þess-
um árum. Almennt var sú skoðun
ríkjandi og átti sér stoð í lögum,
sem rekja mátti alla leið til Jónsbók-
ar, að konur kynnu hvorki né hefðu
hæfileika til að stjórna fjármálum
sínum einar. Því var þeim boðið að
hafa sér við hlið einhvern góðan,
heiðvirðan og friðsaman mann sem
væri þeim innanhandar í fjárhags-
málum og undirritaði með þeim til
vitundar samninga eða önnur mik-
ilsverðandi skjöl sem þær stæðu að.
Maður þessi gekk undir ýmsum heit-
um svo sem meðráðamaður, fjár-
haldsmaður, lögverji eða tilsjónar-
maður.
Þess voru þó dæmi að til væru
fullmyndugar konur sem frábæðu
sér öíl afskipti karlpenings af fjár-
málum sínum. Ein slík bjó í verslun-
arstaðnum á Akureyri, í næsta ná-
grenni við ekkjumaddömu Geir-
þrúði. Hún hét Wilhelmína, fædd
Lever. Þessi kona notfærði sér öll
þau réttindi sem sjálfræðinu fylgdi,
þar á meðal kosningarétt til sveitar-
stjórnar. Hún rak verslun á Akur-
eyri og undirritaði sjálf öll s’n kaup-
bréf og viðskiptaskjöl með slíkum
virðuleika að þeir sem á horfðu datt
í hug drottning. Wilhelmína stóð
þar eitt nafn, ritað settlegum stöf-
um. Og eins og til skýringar á upp-
runanum var bætt aftan við: födt
Lever.
Maddama Wilhelmína þótti lífs-
glöð og fönguleg kona. Eitt sinn er
sjálfur erfðaprins danaveldis slædd-
ist í eins konar yfirbótaferð til Ak-
ureyrar tók hún á móti honum með
slíkum ágætum að prinsinn fór ekki
samur maður af hennar fundi.
Maddama Geirþrúður hafði ekki
síður stærilæti til að bera en mad-
dama Wilhelmína. Báðar voru konur
þessar sprottnar úr svipuðum jarð-
vegi kaupmannsslekta og töldust til
fyrirfólksins. Sennilega hafa þó vold-
ugri staðið á báðar hliðar Geirþrúð-
ar. Faðir hennar, Christen Knudsen
Thyrrestrup, hafði verið bæði ríkur
og voldugur kaupmaður á Akureyri
á meðan hann lifði. Mágafólk henn-
ar, Stefánungarnir,6 taldist efnaðasta
og voldugasta ætt landsins. Og þótt
sannar sögur gengju af innbyrðis
erjum þessa ættboga stóð hann þó
oftast með sínum ef á þá var leitað
af utanaðkomandi mönnum.
Geirþrúður var ekkja eftir einn
sona Stefáns Þórarinssonar amtmanns
á Möðruvöllum í Hörgárdal sem
Magnús hét. Hann hafði tekið upp
ættarnafnið Thorarensen eins og
allir synir þessa amtmanns.
Þegar horft er til þessara sterku
ættar- og syfjabanda gegnir furðu
að maddama Geirþrúður skyldi hafa
sætt sig við jafn skert sjálfsforræði
og raun bar vitni. Og þar sem þessi
ágæta kona kemur mjög við sögu í
þessari frásögn þykir rétt að fara
um þetta nokkrum orðum til skýr-
ingar. Þó skal engin dul dregin á það
að ekkjumaddaman var býsna sjálf-
ráð um eigin hagi, og sú ráðsmennska
hennar hafði komið góðmenninu
honum Bimi Jónssyni í þá klípu
sem hann nú hugðist koma sér úr
með tilstyrk lagaþekkingar Eggerts
Briem sýslumanns.
Um ómynduga og fjárhaldsmenn
þeirra gilti m. a. eftirfarandi regla,
fyrirskipuð af sjálfum kónginum 21.
desember árið 1831:7
360 Heima er bezt