Æskan - 01.01.1983, Síða 5

Mánuðirnir
Vitiö þiö, að árinu er skipt í 12 mánuði, og vitið þið,
hvernig á því stendur? Það stendur svo á því, að orðið
mánuður er dregið af máni, sem er annað heiti á tunglinu
og þýddi upphaflega þann tíma, sem líður frá einni tungl-
komu til þeirrar naestu, en á þeim tíma fer tunglið einu sinni
hringinn í kringum jörðina. Árið er sá tími, sem jörðin er að
fara einu sinni kringum sólina. Það er heldur lengri tími en
tunglið þarf til að fara 12 sinnum í kringum jörðina, svo að
það ber við, að 13 tungl „kvikni" á sama árinu, eins og
segir í þessari gömlu vísu:
Tólf eru á ári tunglin greið,
til ber að þrettán renni.
Sólin gengur sína leið
svo sem guð bauð henni.
En af því að það er óhentugt að hafa ekki alltaf jafn
marga mánuði í árinu, hefur mönnum komið saman um, að
þeir skyldu jafnan vera tólf, hvað sem tunglkomufjölda liði. í
gamla íslenska tímatalinu voru 12 mánuðir í árinu og 30
dagar í hverjum, en það sem þá vantaði á fullt ár, var kallað
aukanætur og ekki talið til neins mánaðar. Nú er það
tímatal ekki notað lengur, því að hentugra er að hafa sama
tímatal og aðrar þjóðir, en þó munu flest ykkar kannast við
gömlu mánaðanöfnin Þorri, Góa, Einmánuður og Harpa.
Tímatalið, sem nú er farið eftir, er komið frá Rómverjum.
Mánaðanöfnin í því eru öll á latínu, svo að þið getið sagt, að
þið séuð orðin dálítið latínulærð, þegar þið hafið lært þau
öll. Þau eru: Januarius (janúar), Februarius (febrúar), Mart-
ius (mars), Aprilis (apríl), Maius (maí), Junius (júní), Julius
(júlí), Augustus (ágúst), September, Október, Nóvember,
Desember. í svigum eru nöfnin stytt, eins og við notum þau
venjulega, en þar sem engir svigar eru þar notum við þau
óstytt.
En annað þurfið þið að vita líka um þessa mánuði en
nöfnin, það er, að þeir eru mislangir, sumir 30 dagar, aðrir
31, og einn, febrúar, venjulega 28 dagar, en 29 þegar
hlaupár er, en það er fjórða hvert ár. Til þess að muna
dagafjölda hvers mánaðar, er gott að læra þessa vísu, þó
að hún sé nokkuð skammstöfuð og heldur stirt kveðin:
Ap., jún., sept., nóv. þrjátíu hver, ,
(Þ. e. hafa 30 daga).
einn til hinir kjósa sér,
(Þ. e. hafa einn í viðbót, eða 31).
febrúar tvenna 14 ber,
(Þ. e. tvisvar 14 eða 28).
frekar einn þá hlaupár er.
(Þ. e. bætir einum við, og hefur þá 29).
Annað ráð til að muna dagafjölda mánaðanna er þetta:
Styðjið vísifingri annarrar hvorrar handarinnar á vísifingurs-
hnúa hinnar og látið sem hann sé janúar, nefnið svo
mánuðina í réttri röð og styðjið ýmist í laut milli hnúa eða á
hnúa um leið og þið nefnið hvern mánuð. Gætið þess, að
hlaupa hvergi yfir. Þegar þið eruð komin á litlafingurshnúa,
hafið þið talið 7 mánuði. Þá snúið þið við, byrjið aftur á
vísifingurshnúa um leið og þið nefnið áttunda mánuðinn
(ágúst) og haldið áfram sömu leið og áður, þangað til allir
12 mánuðirnir eru nefndir, en þá styðjið þið á baugfingurs-
hnúa, er þið nefnið þann síðasta. Þá hafa allir lengstu
mánuðirnir þeir sem hafa 31 dag, lent á hnúunum, en allir
þeir styttri, sem hafa 30 daga, nema febrúar, lent í lautun-
um. Getið þið því ætíð fundið, hve marga daga hver mán-
uður hefur, þó að þið hafið gleymt því, ef þið aðeins munið
nöfn þeirra í réttri röð og að í hverjum mánuði eru annað
hvort 30 eða 31 dagur, nema í febrúar, sem hefur 28 daga
eða 29, eftir því hvort hlaupár er eða ekki.
Ævintýri Rósu.
5