Heimilisblaðið - 01.07.1961, Blaðsíða 2

SKUGGSJfl
Blek — og prentsverta blandin lauk!
Þegar við skrúfum hulstrið af sjálfblekungnum og
skrifum, hugsum við naumast út í það, að við erum
að hagnýta okkur mjög merkilegan og gagnlegan vökva.
Bækur og skjöl, sem breytt hafa rás mannkynssögunn-
ar, voru skrifaðar með bleki. í um það bil 4500 ár
hafa menn varðveitt hugsanir sínar og breitt þær út
með tilhjálp bleksins. Nafnið er runnið af fornenska
orðinu blæc, sem er eins og black á ensku og blakkur á
íslenzku þýðir svartur. Á ensku er blek reyndar kall-
aö ink — en það rekur rót sína aftur til þess tíma, er
England var hluti af rómverska ríkinu. Rómverjar
kölluðu hinn rauða skriftarvökva sinn encaustum, og
það orð breyttist síðan og styttist í enke og ink. Þjóð-
verjar kalla það Tinte; sú orðmynd er dregin af tincta
í latínu, sem þýðir „hið litaða".
Blek var fyrst framleitt af Kínverjum og Egyptum
fyrir um það bil 4500 árum. Það var búið til úr lampa-
sóti og blandað lími eða gúm-upplausn. Áður en hægt
væri að skrifa með slíku bleki, varð að þynna það út
í vatni. Skrifaðar rúnir gefur að líta á egypzkum
smyrlingum og papýrusrollum.
í forn-Kína, nánar tiltekið í „Miðrikinu", hafði
sérstakur embættismaður það hlutverk að framleiða
blek fyrir keisarann og hirð hans. En þar eð blekið var,
eins og áður er sagt, ekki fljótandi á þeim tlma, var
ógjörningur að geyma það á flöskum. Þess í stað var
það mótað í litlar stengur eða „blekkökur". Gerð þess
var hið mesta leyndarmál, og einn af þessum keisara-
legu blekgerðarmönnum, Tsu Min að nafni, var svo
annálaður fyrir samsetningu sína á bleki, að allt að
því átta öldum eftir fráfall hans var verið að pranga
út blekkökum, sem fullyrt var, að væru framleiddar af
honum! Á þeim tímum voru slíkar blekkökur það
verðmætar, að þær voru geydar í skrautlegum öskj-
um eða vafðar inn í hlébarðaskinn. Já, þær voru
jafnvel lagðar á fórnarölturu guðanna.
Wei Tan hét einn af meiriliáttar blekgerðarmönn-
um Kína á 3. öld. Um hann er sagt, að hann hafi
þurft að berja 30.000 högg í mortélið, þegar hann
muldi saman þau efni, sem hann notaði í blekið. Kost-
bærustu gerðir bleks, sem hann framleiddi, innihéldu
m. a. moskus og ekta perlur. Hinn sterki moskusilmur
átti að eyða óþægilegri lykt af öðrum efnum bleksins,
en perluduftið átti að veita blekinu einkar fagran gljáa.
Enn er blek selt í stöngum í Austurlöndum. Með ár-
unum hefur tekizt að framleiða fljótandi blek úr sund-
urleitustu efnum, t. d. indígó, grænsteini, ryðleir og
blekfiskskirtlum. Á þriðju öld var fundið upp blek
blandað úr jámbrennisteini og gallsýru, en það blek
var óhreint og slímkennt, og langur tími leið áður en
fundinn var upp þungur og hentugur skriftarvökvi,
sem jafnframt var nógu endingargóður.
Þegar prentlistin var uppfundin, myndaðist þörf fyrir
nýja tegund af bleki, nefnilega prentsvertuna. í byriun
var notazt við lampasót, blandað línolíu. Ýmsir Pren
arar helltu saman við víni, sýrópi eða glyceríni. U®
Frakka einn er vitað, að hann blandaði prentsver u
sína með muldum brauðskorpum og nokkrum kflóiri1
af lauk! Og jafnvel á vorum dögum er notuð Pre
sverta, sem er blandin línolíu-fernis.
Einhver nýjasta uppgötvunin á þessu sviði er bi
sem blandað hefur verið með geislavirkum ísótópuin'
Sú tegund af bleki er einkum eftirsótt af listamönnu111
Leggi maður sérstaklega unninn pappír, og ljósnæroain
yfir teikningu gerða með slíku bleki, geislar blekið me
sjálfvirkri aðferð nákvæmri endurmynd teikningarin
á pappírinn.
Uppfinningar fyrir tilviljun.
Svo er sagt, að eitt sinn hafi þýzki 15.-aldar munkur
inn Berthold Schwarz staðið í klausturklefa sínum
mulið brennistein, viðarkol og saltpétur saman i mor
Skyndilega sprakk mortélið í loft upp — og þar með v'
púðrið komið til sögunnar.
En sagan sú arna er varla þess virði að taka hana g
bókstaflega. Að minnsta kosti hafði púður verið n°
við flugelda austur í Kína í meira en 3000 ár!
Jafn vafasöm er sú saga, sem sögð er af prentge’ g
manninum Jóhanni Gutenberg, — að hann hafi
hugmyndina að prentlistinni með þvi að virða fylir
hófspor úti á rykugum þjóðvegi. — yar
Hinn mikli enski eðlisfræðingur, Isaac Newton,
eitt sinn spurður að því, hvort satt væri, að hann ^
komizt að raun um þyngdarlögmálið með því að .
á epli detta úr tré úti í garði. Svar hans var nei a,^
— leyndardómurinn var aðeins day and night thm
(hugsanagrufl nætur sem daga). Sannleikurinn var ^
að það tók hugsunina jafnlangan tíma að komas
niðurstöðunni og það tók eplið að vaxa. ega
Satt er það þó, að einatt hefur tilviljunin, lám
livað maður á að kalla það, átt drjúgan þátt í
uppgötvunum, sem orðið hafa mannkyninu til nl
gagns. En hinn kunni bandaríski uppfinningam®
Edison komst þannig að orði: „Sérhver mikilv®? ^ ^1-
götvun stafar aðeins að tveim hundraðshlutunr 8
viljun. Hinir 98 hundraðshlutarnir eru tilraunir °®.^r}
ur tilraunir við að fá eitthvað hagnýtt út úr sj^
hugmyndinni!" — Og maður eins og Edson ha
vita, hvað hann sagði. r er
Hinsvegar geta hundraðshlutarnir tveir, sem a
um getið, gert hinn heppna að milljónamæringr
er aftur annað mál, að sárafáir af hinum snj^
uppfinningamönnum hafa orðið sæmilega stseðir a ^
aldlega vísu. Eins og þeir áttu auðvelt með að n° öI1a,
hið rétta tækifæri og augnablik til uppSötvan j 0g
jafn erfitt áttu þeir með að hugsa um einka e
fjármál yfirleitt. dans^
Alkunn er hin tilviljunarkennda uppgötvun ^egal'
vísindamannsins Hans Christian Örsteds á r ^
magninu. Dag nokkurn árið 1820 ætlaði hann^a^
nemendum sínum tilraun með galvanískan s ^6-
og komst þá að raun um, að segulnál, sem la
inu, kipptist við, er hann bar leiðsluna yfir a .gg,
Framhald á bls.
HEIMILISBLÁ®
134