Heimilisblaðið - 01.07.1961, Blaðsíða 34

SKUGGSJÁ
Framhald af bls. 134.
Franskur læknir, René Laennec að nafni, vitjaði
konu einnar, er þjáðist af hjartasjúkdómi. Þetta var
ung og falleg kona, og læknirinn, sem sjálfur var ung-
ur og óreyndur, var feiminn við hana. Hann þorði því
ekki að leggja eyrða að brjósti hennar, til að hlera
eftir hjartslættinum, heldur útbjó sér hlustunarrör úr
pappa og komst að raun um, að hann heyrði hjart-
sláttinn miklu betur með því móti. Þar með fékk hann
hugmyndina að hlustunarpípunum (stetoskópinu).
Nóvemberdag einn árið 1895 var prófessor Wilhelm
Konrad Röntgen að búa sig undir raffræðilegar til-
raunir. Straumurinn var leiddur gegnum svonefnt bak-
straums-rör. Tilraunastofan var hulin fyrir dagsbirt-
unni og rörið hulið svörtum pappír. Skyndilega fór ljós-
hlíf ein á borðinu að senda frá sér birtu, sökum ósýni-
legra, gegnumþrengjandi geisla, sem síðar voru kennd-
ir við Röntgen. Næstu vikurnar rannsakaði hann geisla
þessa svo ýtarlega, að næstu hálfa öld höfðu vísinda-
menn engu við niðurstöður hans að bæta.
Skömmu eftir þetta lét hann lýsta ljósmyndaplötu
liggja í öskju, en ofan á þeirri öskju stóð lyfjavog. Hlut-
ir þessir stóðu í námunda við stað þann, þar sem
hann hélt áfram athugunum sínum á hinum dularfullu
geislum. Þegar ljósmyndaplatan var framkölluð, kom
ekki aðeins fram hin „rétta“ mynd, heldur einnig um-
mál lyf javogarinnar. Fyrsta röntgenmyndin hafði þann-
ig orðið til fyrir „slysni."
Franski málarinn Daguerre hefði varla hlotið heims-
frægð, ef hann hefði ekki verið svo lánsamur í óláni
sínu að skilja eftir tvær óframkallaðar ljósmynda-
plötur í skáp einum, þar sem fyrir einskæra tilviljun
var einnig opin skál með kvikasilfri. Er hann um síðir
fór að framkalla myndaplötumar. komst hann að raun
um, að það gekk margfalt fljótar en áður. Það tók hann
að vísu dálítinn tíma að finna hið rétta efnasamband í
kvikasilfurblöndunni — en eftir það stóð hann líka með
pálmann í höndunum.
í Niimberg vildi svo til, að glersmiður einn missti af
tilviljun saltpéturssýru niður á gleraugu — og sá, að
þau urðu mött. Hann dró nú fáeinar línur á annan
glerflöt með femis og vætti á eftir með saltpéturssýru.
Femisinn gufaði upp, en línurnar voru eftir á möttum
fleti: Glerbrennslulistin var fundin upp.
Gullgerðarmaðurinn Johann Friedrich Böttger státaði
sig af því, að hann gæti búið til gull. August konungur
hinn sterki lét því loka mannaumingjann inni i höll-
inni hjá sér og fyrirskipaði honum að fylla ríkisfjár-
hirzluna. Það tókst að sjálfsögðu ekki. En þegar hann,
árið 1709, blandaði saman ýmsum leirtegundum til
þess að brenna eldfast deig, rakst hann af tilviljun á
sérkennilegt og þungt málmduft. í því var kaólín. Úr
dufti þessu bjó Böttger til fyrsta postulínið, og nokkr-
um ámm síðar stofnsetti hann hina þekktu verksmiðju
i Meissen.
Annar gullgerðarmaður, Brandt, eimdi mikið magn af
þvagi — áríð 1669 — og fann að visu ekki „stein vizk'
unnar" með því móti, heldur annað og vaxkennt efna,
sem lýsti í myrkri, þ. e. a. s. fosfór.
Árið 1620 brann lyfjaverzlun ein í París til kaldra
kola. Eigandiim, Frangois Rousseau að nafni, fann í
rústunum klump einn, sem var samrunninn af blend-
ingi brennisteins og kvikasilfurs (cinnober), shellak og
harpís, sem legið hafði í skúffu ásamt peningum. Er
Rousseau fjarlægði myntina úr klumpinum, sá hann,
að þær höfðu skilið eftir nákvæma mynd sína. Þetta
gaf honum þá hugmynd að innsigla sendibréf með slíkn
efnablöndu og þrýsta síðan ákveðnu stimpilmerki á
blönduna, áður en hún þorpaði og harðnaði.
Svíinn Alfreð Nobel reyndi lengi vel að finna upp að-
ferð til að gera hið sprenginæma nitroglycerin hættu-
lausara í meðförum við vinnu og sprengingar. Dag
nokkurn, þegar kalt var í veðri um hávetur, missti
harrn flösku með nitroglycerini úr loppnum höndunum-
En engin sprenging átti sér stað — innihaldið rann ót
yfir kisil-lag, sem var á gólfinu. Þegar Nobel hafð1
jafnað sig eftir augnabliks hræðsluna, sá hann, að
tilviljunin hafði komið honum til hjálpar. Blandan
nitroglycerin og kísilleir varð uppistaða dynamitsms>
sem átti eftir að gera Nobel að margföldum milljóna-
mæring.
írski dýralæknirinn Dunlop var lengi búinn að f°r'
mæla óþægilegum reiðhjólum þeirra tíma, sem voru út-
búin loftlausum hringjum, harla slæmum á köntóttum
götuhellum, sem þá voru algengastar. En stráklingur,
sem lamdi gúmbolta í götusteinana hvað eftir anna >
gaf honum hugmyndina að hinum loftfyllta hjólbarða,
en án þeirrar uppfinningar hefði mannkyninu eklcl
tekizt að tengja hinar mestu fjarlægðir jafn ágætlcga
og raunin hefur orðið.
Ef ensk kona, Jenny Hargeave að nafni, hefði ekin
misst skyttuna úr vefstól sínum niður á gólfið, og
skyttan hefði ekki tekið að hringsnúast þar eins °g
skopparakringla, hefði fátæka vefaranum föður hennar
ekki dottið í hug að koma spólunum fyrir lóðrétt; og
vél hans — the spinning Jenny — hefði að líkindum
verið fundin upp löngu seinna. .
Fyrsta frotté-handklæðið var búið til i vél, sem ba 1
bilað. Framleiðandinn kastaði því, sem úr vélinni kom.
í ruslakassann þekar í stað. En einn af verkamönnun
um tók heim með sér bút af hinu „ónýta" efni og kom-5
brátt að raun um, að það hafði miklu meiri hæfile®1
til að sjúga í sig vætu en venjulega ofinn dúkur.
Þegar árið 1430 er talað um þerripappír. En einhverra
hluta vegna lenti hann aftur í glatkistunni og rar
ekki uppgötvaður að nýju fyrr en tveim öldum sl®ar'
Það átti sér stað í enskri pappírsverksmiðju, er vinnu
manni einum láðist að setja lim í pappírskvoðuna-
Pappírinn reyndist óseljanlegur, en annar starfsma
uppgötvaði — af einskærri tilviljun — að hann gat
ið í sig blek, og manninum græddist stórfé á uppf'1111
ingunni.
Einnig á vorum dögum, þegar rannsóknir fara i
jafn skipulagsbundið og raun er á, eiga sér stað uPP
götvanir af beinni hendingu. Stór gúmverksmiðja ge
og
tilraunir með nýtt plastefni í grammófónsplötur
uppgötvaði þess í stað nýja tegund af lími með óvenj
166
HEIMILISBLAP15