Heimilisblaðið - 01.03.1962, Síða 19

HvaS er
að &ersk&t
í nýruníiin?
Eftir J. D. RATCLIFF.
Nýrun eru einskonar ,,efnafræðingar“
mannslíkamans, og bregðist þau bæði, er
stórhætta á ferðum. En svo er fyrir að
þakka nýjum og stórfenglegum læknisað-
gerðum, að möguleikarnir fyrir bata eru
nú miklu meiri en þeir voru aðeins fyrir
fáeinum árum.
Pyrir nokkrum árum var sú skoðun
ríkjandi, að nýrun hefðu aðeins einu hlut-
verki að gegna, að vísu mjög mikilvægu:
að vinza úr líkamanum viss úrgangsefni.
í dag vita vísindamennirnir betur. Þessi
tvö smáu, rauðbrúnu líffæri, sem liggja
sitt hvoru megin við hrygginn u.þ.b. í
jafnri hæð við neðstu rifbeinin, eru í raun-
Jnni helztu „efnagreiningartæki" líkam-
ans. Það eru þau sem sjá um, að í blóð-
lnu sé nákvæmlega það vatnsmagn sem
nauðsyn krefur. Þau stjórna samsömun
niálmsaltanna í blóðinu — ef aðeins um
smávegis ofurmagn af kalium er að ræða,
stanzar hjartað líkt og rafstraumur hefði
lostið það. Nýrun tryggja jafnvægi milli
sýru og lúts í blóðinu — ofuraukning ann-
ars hvors efnisins myndi örugglega leiða
til dauða. Loks vinza þau burt þvagefn-
|n, sem eru engu síður eitruð en cyank-
^um, fái þau að safnast fyrir í líffærun-
um.
Á degi hverjum fer heilt tonn af blóði
&egnum hreinsunarvél nýrnanna, og þó er
það aðeins brot af því, sem nýrun geta
annazt. Starfshæfni nýrnanna er nærfellt
niföld á við þau sem hún gerist undir eðli-
legum kringumstæðum, og verði annað
nýrað óstarfhæft og þurfi að fjarlægast,
getur hitt nýrað auðveldlega tekið að sér
tvöfalt álag.
Eitt nýra er á stærð við krepptan barns-
hnefa og vegur u.þ.b. 150 grömm, en inn-
an í því er feikilega margbrotið kerfi af
„göngum“. í hverju nýra er á að gizka
milljón starfseinda (nefrona). Hvert slíkt
nefron fyrir sig er aðeins á stærð við ryk-
korn, en í smásjá er það einna líkast ormi
með óeðlilega stórt höfuð og hringlaga
bol sem minnir á skott. Höfuðið er á vís-
indamáli kallað glomerulus, — skálpur
en bolurinn tubulus.
Höfuðið inniheldur fíngerðar háræðar
(glomerulus), og síast þaðan óaflátlega
blóðvökvi (þó ekki rauð blóðkorn) út í
næsta umhverfið. Meira en 98% þessa
vökva hverfur þó aftur inn 1 háræðarnar
þaðan sem hann kom — en æðar þessar í
tveim nýrum eru samanlagt um 450 kíló-
metrar að lengd: næringarefni eins og
amino-sýrur, glukos og málmsölt hverfa
út í blóðið, en úrgangs og eiturefni hverfa
saman við þvagið, sem nemur einum til
tveim lítrum á sólarhring.
Um nýrnagöngin berst þvagið í næsta
ósýnilega smáum dropum inn í sérstök
safngöng, sem smám saman fer fækkandi,
unz þau mynda ein göng til þvagblöðr
unnar. Þvaggöng þessi eru umlukin hring
vöðvum, sem kreppast saman á u.þ.b. 15
sekúnda fresti hver á eftir öðrum og þrýsta
eða dæla þvaginu þannig í örsmáum
skömmtum til blöðrunnar.
Með tilliti til þess feikna starfs, sem lagt
er á nýrun, má það furðulegt heita, hve
fáir finna til þjáninga í þeim, en ef þau á
annað borð láta undan, er líka um alvar-
legt ástand að ræða. Einhver algengasti
nýrnasjúkdómur er svokallaður ,,steinn“.
Hann myndast þegar þvagsýra, málmsölt
og önnur efni taka að kristallastt af ein-
hverjum óþekktum orsökum. Steinarnir
þurfa ekki að vera stærri en títuprjóns-
höfuð (nýrnamöl), en vitað er um slíka
steina á stærð við tennisbolta. Einatt kom-
ast slíkir smásteinar gegnum þvaggöng-
in, án þess maðurinn verði þess var, en
hitt skeður einnig, að þeir safnast fyrir í
göngunum, svo að þvagið nær ekki fram-
Heimilisblaðið
63