Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1927, Blaðsíða 14

104
ísland fullvalda ríki“.
IÐUNN
samningi við einhvern annan. Ekki þarf að efa að það
verði góður samningur, jafnvel engu lakari en Gamli
Sáttmáli. En svo er eftir að vita um efndirnar.
Gegn afleiðingum styrjalda og byltinga í heiminum
geta Islendingar ekki tryggt sig. Enginn fær t. d. við
það ráðið, hvar neistar frá öðru eins báli og heims-
styrjöldinni kunna að koma niður og hvað þeir geta
gert af sér. Ríki og þjóðir, einkum hinar smærri og
smæstu, geta, sér ósjálfrátt, dregizt inn í slíkt allsherjar-
umrót og komið út úr því aftur öðru vísi til reika en
þær hefðu á kosið. En Islendingar hafa getað komizt
langt í því að tryggja sig gegn illum afleiðingum af
sínum eigin sanmingum. Þegar þeim hafði tekizt að
þoka Dönum svo langt til samkomulags sem gert var
1908, þá var allt fengið, sem þangað til hafði verið sótzt
eftir, og þá reið á því að gengið væri svo frá því sem
fengið var, að því væri ekki stofnað í hættu jafnskjótt
og hinn íslenzki reyr yrði skekinn af vindi, hver veit
úr hvaða átt. En það sér á, þegar sambandslögin eru
lesin niður í kjölinn, að fyrir Islendingum er í fleiru en
einu tilliti farið það sem forðum hélt. Hið líkamlega
vald, sem byggðist á hermennsku þeirra, hvarf með henni.
En það, sem veitti lýðveldinu siðferðislegan og stjórnar-
farslegan styrk og festu, er einnig úr sögunni. Meðan
lýðveldið var upp á sitt hið bezta, gekk valdið í landinu
í erfðir. Höfðingjarnir gengu að goðorðum sínum sem
erfðaeign sinni, þegar að þeim kom, og þurftu ekki að
hafa fyrir því að berjast til valdanna. Þegar þetta skipu-
lag fór út um þúfur, goðorðin komust á tvístring og
höfðingjarnir fóru að berjast um þau, þá var úti um
sjálfstæði landsins. Höfðingjar nútímans — og bið ég
afsakað að ég nefni fyrir stuttleika sakir höfðingja alla
þá, sem eru að keppa eftir völdum og metorðum í