Nýjar kvöldvökur - 01.04.1930, Blaðsíða 39
BÓKMENTIR.
85
Guðlaugssonar, Jóh. Gunnars, Jóhannes-
ar úr Kötlum og Höllu Eyjólfsdóttur 6
sinnum. Eftir fornskáldin hefir enginn
lesið neitt — og aldrei hafa verið lánað-
ar ljóðabækur Hallgríms Péturssonar eða
Stefáns ólafssonar. En af íslendingasög-
um hafa verið lánuð 211 bindi og mjög
hefir verið sózt eftir allskonar þjóðsög-
um.
Þó að taka megi tillit til þess, að alt af
munu að öðru jöfnu lánuð flest bindi eft-
ir þá, sem flestar bækur eru til eftir, þá
styrkir þessi útdráttur það, að hér sé
ekki eins og annarsstaðar samræmi milli
óska lesandanna og starfsemi skáldanna,
og er það því ekki hagnaðarvonin, sem
ræður því, hve miklu meira er iðkuð
ljóðagerð en sagna á landi hér, þó að
hinsvegar mætti ætla, að skáldin hér sem
erlendis sneru sér að öðru jöfnu frekast
að því, sem bezt er þegið, því að skáld
þurfa eins og aðrir menn eitthvað sér til
framfærslu og kjósa auðvitað helzt að
helga sig sem mest skáldskapnum.
Er það þá svo, að íslendinga skorti
frásagnargáfu, mannþekkingu, spanvídd
hugsunar og athugun á orsaka- og afleið-
ingasamhengi mannlegs lífs?
Nú vitum vér það, að þá er fornsög-
urnar voru skrifaðar, áttu íslendingar
frásagnargáfu og mannlýsingafjölhæfni
í ríkulegum mæli. — Vér vitum það og,
að fornhöfundar vorir áttu víða sýn og
skarpan skilning á örlagaþunga atvika,
er virtust öllum þorra manna að engu
virðandi. Þjóðsögur Jóns Árnasonar bera
þess ljósan vott, að á 19. öldinni átti ís-
lenzk alþýða frábæra frásagnargáfu, og
öll höfum vér þekt karla og konur, er
niæta vel hafa kunnað að segja frá og
regja ljóslega mikið efni. Vér höfum og
öll þekt og þekkjum enn menn, er hafa
glögt auga fyrir sérkennum þeirra er þeir
umgangast. Skortur hæfileika með þjóð
vorri virðist því ekki vera orsök þess, að
fæstir höfunda vorra skrifa langar, við-
burðaríkar og mannlýsingaauðugar sög-
ur. ...En bíðum nú við! Til að skrifa stór
og fjölþætt ritverk þarf mikinn tíma og
mikla ró. Það mun nú yfirleitt viðurkent
af þeim, er nokkurt skyn bera á þessa
hluti og eigi eru enn þá á kafi í »heim-
speki eymdarinnar«, þrátt fyrir alt, sem
gert hefir verið síðustu áratugina hér á
íslandi, þjóðinni allri til hagsbóta. Skáld
og rithöfundar verða hér að hafa rit-
störfin í hjáverkum, og hljóta þá að láta
sér nægja að lúta að þeim verkefnum,
sem minstan tíma taka, stuttum kvæðum
og stuttum sögum. Skáldgyðjan hefir
raunar það orð á sér, að hún sé ákaflega
fíngerð og því nær yfirnáttúrleg vera, en
það er nú svona samt: Hér á landi eins
og annarsstaðar þarf hún 4—500 krónur
á mánuði, eftir heimilisástæðum þess,
sem hún hefir verið svo náðug að gista,
ef hún á að afkasta nokkrum þrekvirkj-
um. Og svona hefir hún alt af verið gerð.
Fyrir náð höfðingja og kaþólskrar kirkju
urðu fornrit vor til. Fyrir náð samskonar
aðila urðu til flest merkustu rit annara
þjóða — og nú verða öll merkisrit erlend
til fyrir mátt auglýsinganna. Raunar má
benda á einstök merkisrit, sem skrifuð
hafa verið við skort og eymd, en ef höf-
undar þeirra hefðu átt við bærileg kjör
að búa, hefðu þeir skrifað eitthvað enn
merkara en það, sem eftir þá liggur. Og
vilji íslenzka þjóðin krefjast þrekvirkja
af skáldum sínum, þá verður hún að ljá
þeim aðstöðuna.
...Nú mun eg hér leggja minn dóm á
margt af því, sem út hefir komið árið
sem leið. Hér er ekki rúm til verulegs
rökstuðnings, en verði dómar mínir vé-
fengdir á þann hátt, að vert sé svara, þá
mun ekki standa á mér til greinargerðar.