Skinfaxi - 01.11.2009, Blaðsíða 10

10 SKINFAXI – tímarit Ungmennafélags Íslands
Skinfaxi 100 ára
Skinfaxi flýgur af stað
Þegar Ungmennafélag Íslands tók til
starfa í ágúst 1907 voru ungmennafélög
landsins aðeins 16 talsins. Þeim fjölgaði
hratt og voru orðin 88 haustið 1909. Af
þeim voru þó ekki nema 33 með 1250
félagsmenn innan vébanda UMFÍ. Léleg-
ar samgöngur og lítið samband félag-
anna innbyrðis átti hér stærstan hlut að
máli. Stjórnarmenn UMFÍ fóru ekki í
grafgötur með að mikil þörf væri á mál-
gagni til að styrkja hreyfinguna og kynna
hana fyrir landsmönnum. Fæstir vissu
mikið um ungmennafélagsskapinn, jafn-
vel ekki ungmennafélagar sjálfir. Þetta
tókst haustið 1909 og þá leit dagsins ljós
fyrsta tölublað Skinfaxa, málgagns UMFÍ.
Allar götur síðan hefur blaðið verið öfl-
ugur málsvari ungmennafélagshreyfing-
arinnar, fréttablað hennar, kynningarrit
og vettvangur baráttumála. Síðast en ekki
síst ómetanleg heimild um starf UMFÍ á
hverjum tíma.
Skinfaxi dró nafn af hinum fljúgandi
hesti sem dró vagninn sem goðsagna-
veran Dagur ók um himinhvolfið og sagt
er frá í norrænum sagnaheimi. Skinfaxi
var prýddur skínandi faxi sem lýsti upp
bæði himin og jörð og skóp birtu dagsins.
Fyrsti ritstjóri Skinfaxa var þáverandi
formaður UMFÍ, Helgi Valtýsson, og hon-
um til aðstoðar alþýðufræðarinn Guð-
mundur Hjaltason sem árum saman ferð-
aðist um landið og flutti fyrirlestra á veg-
um UMFÍ. Ritstjórnin kom að mestu í
hlut Helga þar sem Guðmundur var
mikið fjarverandi við fyrirlestrana sem
voru geysivinsælir og vel sóttir. Helgi
Valtýsson var mikill eldhugi og hug-
sjónamaður og þegar hann lét af ritstjóra-
störfum sagði Guðbrandur Magnússon,
formaður UMFÍ, meðal annars í þakkar-
orðum sínum: „Skinfaxi væri líklega
ekki til ef Helga hefði ekki notið við og
allt sem hann hefur fyrir hann unnið
hefur hann gert endurgjaldslaust.“
Helgi skrifaði kröftuga hugvekju í
fyrsta tölublaðið og benti á að áhugi
ungmennafélaga væri heitur og viljinn
góður en mátturinn lítill og samtökin
erfið. Hann lýsti hlutverki Skinfaxa á
þessa leið:
Nú vill „Skinfaxi“ lyfta undir bagga
með ungmennafélögunum og reyna af
öllum mætti að bæta úr því sem mest
er ábótavant í starfi þeirra. Tengja saman
félögin í sterka starfandi heild. Hvetja
og stæla dug og afl til dáða. Vekja samúð
og samhug og opna augun fyrir öllu því
sem er gott og fagurt. Glæða sumarhug
æskunnar. ... Merki ungmennafélag-
anna vill hann bera hátt svo þau gleymi
eigi takmarki sínu né missi sjónar á því:
Að vekja og göfga íslenskan æskulýð,
styrkja hann og stæla.
Fyrstu árin var Skinfaxi fjórblöðung-
ur og kom út mánaðarlega. Hann flutti
fræðandi greinar og sagði frá stofnun og
starfi ungmennafélaga sem voru þá sem
óðast að spretta upp víðs vegar um land-
ið. Hvatningargreinar og hvatningarljóð
birtust í hverju tölublaði og félagsmenn
víða um land sendu fréttir af starfi sinna
félaga. Þar lýstu þeir ánægju sinni með
tilkomu Skinfaxa. Margir skrifuðu í blað-
ið undir dulnefni því þeir voru óvanir að
láta ljós sitt skína og sjálfstraust þeirra
takmörkuð auðlind. Þetta breyttist þó
smám saman og ungmennafélagar fóru
að tjá sig undir fullu nafni.
Ritstjórn Jónasar frá
Hriflu vekur athygli
Helgi Valtýsson ritstýrði Skinfaxa í tvö
ár en haustið 1911 tók Jónas Jónsson frá
Hriflu við ritstjórninni. Jónas var þá ung-
ur kennari við Kennaraskólann og hafði
brennandi áhuga á þjóðmálum. Hann
var fjölmenntaður og hafði numið í skól-
um í Þýskalandi, Danmörku og Englandi.
Skrif Jónasar um þjóðfélagsmál í Skin-
faxa vöktu mikla athygli og von bráðar
var þetta litla málgagn ungmennafélag-
anna á allra vörum. Líklega hefur Skin-
faxi aldrei notið meiri frægðar meðal
þjóðarinnar. Jónas var ritsnjall maður
og birti í Skinfaxa óvægnar ádeilugrein-
ar á hendur bröskurum og fjárglæfra-
mönnum þess tíma sem hann nefndi
Filistea. Hann sýndi fram á löglegar en
siðlausar gerðir þessara forvera fjármála-
víkinga nútímans en mannlegt eðli hef-
ur löngum verið samt við sig.
Skinfaxi var þó fyrst og fremst mál-
gagn hreyfingarinnar og þar birtust ótal
greinar um málefni dagsins eins og skipu-
lag UMFÍ, íþróttir, skógrækt, fánann,
þegnskylduvinnu, móðurmál, heimilis-
iðnað og fyrirlestra að ógleymdum
fréttapistlum frá félögunum sjálfum.
Jónas hóf upp það nýmæli að birta út-
drátt úr skýrslum félaganna og sást þar
margt fróðlegt sem annars hefði glatast
því fátt hefur varðveist af skýrslum
fyrstu áranna í fórum UMFÍ. Fyrsta
myndin birtist í Skinfaxa 1910 en næst
komu myndir af frumkvöðlum UMFÍ,
þeim Jóhannesi Jósefssyni og Þórhalli
Björnssyni, í fyrsta tölublaði ársins 1914.
Eftir það birtust myndir í blaðinu stöku
sinnum en langt í frá í hverju tölublaði.
Á þessum árum hóf UMFÍ bókaútgáfu
og gaf út vönduð rit um skógrækt, ung-
mennafélög og þjóðfélagsfræði. Skilvísir
kaupendur Skinfaxa fengu þessi rit í
kaupbæti en fljótlega var útgáfunni hætt
vegna mikils kostnaðar. Á árum fyrri
heimsstyrjaldar stórhækkaði pappírs-
verð og prentkostnaður og hallarekstur
blaðsins var staðreynd.
Reynt var að gera sem flesta ung-
mennafélaga að áskrifendum Skinfaxa
og takmarkið var að allir ungmenna-
Helgi Valtýsson,
fyrsti ritstjóri Skin-
faxa,1909–1911.
Jónas Jónsson frá
Hriflu, ritstjóri Skin-
faxa 1911–1917.
Fyrsta forsíða Skinfaxa árið 1909.
Skinfaxi
1909–2009
Jón M. Ívarsson: