Skinfaxi - 01.11.2009, Blaðsíða 11

SKINFAXI – tímarit Ungmennafélags Íslands 11
félagar keyptu blaðið. Þegar Jónas tók
við ritstjórninni 1911 voru áskrifendur
um 600 talsins og 1914 hafði þeim fjölg-
að í 1017 en aðeins 755 þeirra stóðu í
skilum. Þá voru félagar innan UMFÍ
um 2000 talsins. Sum ungmennafélög
sýndu þá sérplægni að kaupa eitt eintak
af blaðinu og láta lesa það upp á fund-
um. Þetta varð til þess að áskrifendum
fækkaði og Jónas ritstjóri var harðorður
um þá félagsmenn sem vildu „hafa ung-
mennafélagsblað, njóta hagnaðar þess
sem því fylgir en losna við byrðina“. Þau
félög voru ekki mörg sem betur fór en
réttilega þótti ritstjóranum þetta lítill
félagsþroski.
Slær í harðbakkann
Árið 1918 varð Jónas Jónsson skóla-
stjóri Samvinnuskólans og lét af ritstjórn
Skinfaxa. Hann var þá formaður UMFÍ
og skrifaði í blaðið öðru hverju. Meðal
annars gerði hann tilraunir til ensku-
kennslu þar sem birtust íslenskir gull-
aldartextar og ensk þýðing við hlið þeirra.
Jónas lét brátt til sín taka á stjórnmála-
sviðinu og þjóðfélagsádeila hans færðist
á þann vettvang. Jón Kjartansson, kenn-
ari og ritari UMFÍ, varð þá ritstjóri
blaðsins næstu tvö árin. Yfirbragð Skin-
faxa mýktist en samtímis fækkaði áskrif-
endum. Í blaðinu birtust meðal annars
fræðandi greinar um frjálsíþróttir sem þá
voru að ryðja sér til rúms undir nafninu
úti-íþróttir og ágætar frásagnir af íþrótta-
mótum og -námskeiðum.
Haustið 1919 hélt Jón Kjartansson
utan til náms en í hans stað kom annar
kennari, Ólafur Kjartansson, sem var
ritstjóri næstu 19 mánuði. Nú fór að
harðna á dalnum. Í kjölfar stríðsins geis-
aði verðbólga og útflutningsvörur Íslend-
inga hríðféllu í verði. Þetta hafði sín áhrif
á gengi Skinfaxa og eftir áramótin 1920
kom hann aðeins út annan hvern mánuð.
Stóð svo til hausts 1921 en þá lét Ólafur
af ritstjórastörfum. Í stað hans kom að
nýju fyrsti ritstjórinn, Helgi Valtýsson.
Sökum fátæktar UMFÍ neyddist Helgi
til að minnka blaðið niður í fjórar blað-
síður en það kom þá reyndar út í hverj-
um mánuði.
Helgi bauðst til að taka að sér ritstjórn-
ina áfram fyrir lítil laun en stjórn UMFÍ
varð að afþakka boðið sökum bágrar fjár-
hagsstöðu. Þess í stað tók stjórnin sjálf
að sér ritstjórnina launalaust allt árið
1922. Þetta tímabil var stanslaus lífróð-
ur fyrir tilvist Skinfaxa. Stjórnarfundir
UMFÍ voru fyrst og fremst ritstjórnar-
fundir blaðsins og lítill tími gafst til
stjórnarstarfa. Fátæktin var svo mikil að
ekki voru efni til að senda út prentuð
eyðublöð fyrir ársskýrslur félaganna
heldur voru þau handskrifuð. Stjórnar-
menn UMFÍ, þau Magnús Stefánsson
formaður, Guðrún Björnsdóttir ritari,
Jón Kjartansson gjaldkeri og meðstjórn-
endur Guðmundur Jónsson frá Brennu
og Guðmundur Davíðsson unnu þrek-
virki við að halda Skinfaxa á lífi. Áskrift-
argjöldin innheimtust illa í kreppunni
og margir voru skuldugir. Lítið ákall á
baksíðu blaðsins haustið 1922 segir sína
sögu um ástandið:
Ungmennafélagar! Skinfaxi er blaðið
ykkar. Borgið hann og útvegið hon-
um skilvísa kaupendur. Blaðið hefur
engar auglýsingatekjur eins og mörg
önnur blöð, tilvera þess er því bundin
við skilvísa borgun áskrifendanna.
Á þessum erfiðu tímum var Skinfaxi
líftaug ungmennafélagshreyfingarinnar.
Tilvera hans tengdi félögin saman en
mestur hluti hins nauma styrks til UMFÍ
úr landssjóði fór til þess að halda hon-
um gangandi. Í maí 1923 hafði stjórn
UMFÍ fengið sig fullsadda á sjálfboða-
starfinu við Skinfaxa enda hafði útgáfan
fallið niður frá áramótum. Þá var Gunn-
laugur Björnsson ráðinn ritstjóri blaðs-
ins næstu fimm árin. Gunnlaugur var
kennari að mennt eins og fyrri ritstjórar,
mikill hugsjónamaður og ritaði margar
skeleggar hvatningargreinar til ung-
mennafélaganna.
Í höndum Gunnlaugs var Skinfaxi
menningarlega sinnað blað sem vegsam-
aði dásemdir sveitanna en amaðist held-
ur við solli þéttbýlisins. Þetta hélst í
hendur við að flestallir ungmennafélag-
ar bjuggu þá í dreifbýli. Í blaðinu birtust
fallega þenkjandi kvæði, framtíðaróskir
ungmennafélaga og heimspekilegar
vangaveltur ritstjórans. Hinn samvisku-
sami ritari UMFÍ, Ísfirðingurinn Guð-
mundur Jónsson frá Mosdal, sá um að
koma boðskap stjórnar UMFÍ á fram-
færi í blaðinu.
Stórtæk útbreiðslu-
áform
Á þingi UMFÍ árið 1924 var ákveðið
að gera róttækar breytingar á umfangi
og útbreiðslu blaðsins. Þá var samþykkt
að hverju félagi innan UMFÍ bæri skylda
til að kaupa eitt eintak af Skinfaxa fyrir
hvern félagsmann. Ákveðið var að inn-
heimta skatt af hverjum ungmenna-
félaga sem árgjald fyrir blaðið. Þetta var
djarfleg tilraun til að bæta fjárhag UMFÍ
en fram að þessu hafði bróðurpartur
teknanna gengið til Skinfaxa og varla
dugað til. Félagsmenn UMFÍ voru um
það bil 3000 og þar með fjölgaði áskrif-
endum blaðsins upp í þá tölu. Fram að
þessu hafði Skinfaxi verið mánaðarrit
en í ársbyrjun 1925 var hann gerður að
ársfjórðungsriti og blaðsíðum fjölgað
töluvert. Samtímis var brot blaðsins
minnkað niður í svokallað „Eimreiðar-
brot“ sem var fremur smágert, 22×14
sentimetrar að ummáli. Árið 1926 birt-
ist í fyrsta sinn titilmynd sem hinn
drátthagi Guðmundur Jónsson frá Mos-
dal hafði teiknað og sýndi hestinn Skin-
faxa þar sem hann í geislahafi frá hinu
skínandi faxi hrekur nóttina á brott.
Árið 1927, þegar þetta fyrirkomulag
hafði staðið á þriðja ár, skrifaði Gunn-
laugur ritstjóri um reynsluna af því og
taldi að sæmilega vel hefði til tekist.
Undantekning var þau félög sem brugð-
ist höfðu skyldu sinni um að greiða ár-
gjaldið fyrir félagsmenn sína eins og til
stóð. Nokkur þeirra höfðu ekkert greitt
í tvö til þrjú ár sem var „óþolandi trassa-
skapur af öllum, ekki síst ungmenna-
félögum“, að mati Gunnlaugs. Þing UMFÍ
1927 lagði blessun sína yfir fyrirkomu-
lagið. Tillögur Umf. Velvakanda í
Reykjavík á þinginu þess efnis að Skin-
faxi yrði sendur ókeypis í hvert hús á
landinu þóttu ekki raunhæfar.
Til Ísafjarðar
Í september árið 1928 lét Gunnlaugur
Björnsson af ritstjórninni og þá tók við
henni Björn Guðmundsson, kennari
og síðar skólastjóri á Núpi í Dýrafirði.
Prentun blaðsins fluttist þá til Ísafjarðar
en Guðmundur Jónsson frá Mosdal hafði
hönd í bagga með afgreiðslunni auk þess
að skrifa töluvert í blaðið. Í fréttatilkynn-
ingu, sem hann ritaði af þessu tilefni,
kvaðst hann vona „að Skinfaxi megi jafn-
an verða góðum málefnum og þjóðþörf-
um til styrktar og verndunar en illum
háttum og skemmilegum til útrýmingar.“
Jón Kjartansson,
ritstjóri Skinfaxa
1918–1919.
Gunnlaugur Björns-
son, ritstjóri Skin-
faxa 1923–1928.
Titilmynd Skinfaxa
sem Guðmundur
Jónsson frá Mosdal
gerði og birtist
fyrst í blaðinu 1926.
Skinfaxi
100
1909–2009
ára
Björn Guðmunds-
son, ritstjóri Skin-
faxa 1928–1929.