Ægir - 01.11.1944, Page 28

242
Æ G I R
Sigurður Pétursson:
Gl , (* I -
I l I C I/ I Fyrirlestur fluttur á námskeið
W I I Cl I I I I d l\ I I fiskimatsmanna 28. júlí s. I.'*
Það er vandfundinn sá staður, þar sein
ekki lifa gerlar, og leit að því lífrænu efni,
sem í nægilega mikilli þynningu ekki getur
orðið einhverjum gerlum að bráð. Þar sem
langflestir gerlar lifa á lífrænni fæðu, þá er
þeirra auðvitað helzt að leita þar, sem líf-
ræn efni eru fyrir hendi. Lífræn efni mynd-
ast í líkömum allra jurta og dvra og einung-
is þar. Gerlarnir halda sig því sem allra næst
þessum lífverum, bæði lifandi og dauðum,
og orsaka að síðustu upplausn þeirra í ólíf-
ræn efni. Þessa upplausn nefnum vér í dag-
legu tali fúa, gerjun, rotnun eða ýldu.
Auk lífrænnar fæðu þurfa gerlarnir vatn,
og þeir þurfa líka nokkura hlýju, ef þeir
eiga að þrífast vel. Sumir þeirra geta þó
starfað eðlilega, þó að hitinn sé niðri við
frostmark. Undir frostmarki fellur starf-
semi gerlanna nær alveg niður, en lifi geta
þeir haldið lengi, þó að þeir frjósi. Vegna
þess, hversu vatnsskortur og lágur hiti draga
úr starfsemi gerlanna, þá er þurrkun og
kæling mjög heppilegar ráðstafanir, ef verja
skal hlutina rotnun. Söltun hefur sömu á-
hrif á gerlana og þurrkun, þ. e. þeir verða
óstarfhæfir vegna vatnsskorts.
í sjónum finnast alls staðar gerlar, alll frá
yfirborði og niður til botns í dýpstu höfum,
frá landssteinum og út á reginhaf. Gerla-
fjöldinn er þó alltaf mun meiri nálægt landi
en úli á rúmsjó. Þar sem afrennsli frá borg-
um eða stórum verksmiðjum flytur mikið af
lífrænum efnum út í sjóinn, eykst gerla-
gróðurinn mjög mikið á nærliggjandi svæði.
Þar, sem fiskur er veiddur mjög nálægt
landi (hrognkelsi, kúfiskur), eða þar sem
1) Nokkuð styttur.
sjór er nolaður til fiskþvottar, hefur þetta
mjög mikla þýðingu. Sérstaklega getur staf-
að mikil óhollusta frá skolpleiðslum, sem
liggja út í sjóinn.
A lifandi fiski í sjónum er alltaf nokkuð
af gerlum, hæði utan á roðinu, á tálknun-
um og í meltingarveginum. í sjálfum fisk-
inum, þ. e. í vöðvum, beinum, kviðarholi
o. s. frv., er aftur á móti talið, að engir gerl-
ar séu, meðan fiskurinn er lifandi.
Utan á roðinu er fiskurinn þakinn þunnu
slímlagi, sem endurnýjast alltaf jafnóðum
og það þvæst af í sjónum. Er talið, að hlut-
verk þess sé m. a. það, að varna því, að gerl-
ar og annað, sem skaðlegt má verða, komist
inn gegnum roðið. Þetta slím er ágætur dval-
arstaður fvrir ýmsa gerla, enda ber öllum,
er þetta hafa rannsakað, saman um, að oft-
ast megi finna þar mikið af þeim. Fer fjöldi
gerlanna í slíminu sennilega mest eftir um-
liverfinu, þannig að hann er minni í hrein-
um sjó, en meiri í óhreinum sjó, þar sein
gerlagróður er mikill. Þegar fiskurinn er
dauður, eykst slímið og verður hin bezta
gróðrarstía fvrir alls konar gerla. Hér hafa
verið gerðar 16 gerlatalningar á roði af 8
þorskum, 6—8 klst. eftir að þeir voru veidd-
ir. I 12 tilfelhun var gerlafjöldinn milli 5000
og 500000 á hverjum fersentimetra, í 2 til-
fellum 2000—3000 og í 2 tilfellum 5—8 millj-
ónir.1)
Gerlagróðurinn á tálknum fisksins er
sennilega svipaður og í slíminu á roðinu.
Þar sem yfirborð tálknanna er mjög stórt,
1) Atvinnudeild Háskólans hefur nýlega, fyrir
tilhiutun Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna, hafið
gerla- og cfnarannsóknir á nýjum fiski. Eru þær
gerlatainingar, sem hér eru tilfærðar, gcrðar i ,At-
vinnudeildinni s. I. suraar.