Ægir - 01.11.1944, Page 31

Æ G I R
245
Matthías Þórðarson fyrrv. ritstjóri:
Nýjungar frá
I síðasta blaði Ægis var stuttlega getið
nokkurra atriða úr skýrslum, er Matthias
Þórðarson fyrrv. ritstjóri hefur samið fyrir
Fiskifélagið um ýmsar nýjungar í sjávar-
útvegi á Norðurlöndum, einkum Danmörku.
Skal hér getið fleiri atriða úr skýrslum þess-
um og tekið upp það, sem Matthías segir um
krækling og kræklingsiðnað.
Um skelfisk er það að segja, að til skamms
tíma hefur hann verið notaður til beitu,
en litið eða ekkert til annarra þarfa. Þar á
móti hefur fjaran með meiri og minni jurta-
gróðri verið látin ónotuð, nema það, sem
hestar og sauðfé á vetrum hafa leitað sér
þar næringar, auk þess sem einstöku fram-
kvæhidasamir búmenn hafa notað þarann til
áburðar og eldsneytis. Annars hafa ísalög
og brim slitið upp árlega viðkomu og ó-
nýtt hana að mestu.
Eftir því, sem hezt er kunnugt, hefur eng-
in rannsókn farið fram á því, hversu mikið
af krækling eða öðrum skelfiskstegundum
finnst við strendurnar. Aftur á móti hefur
(h\ Helgi Jónsson rannsakað þangtegundir
við landið og skrifað doktorsritgerð um það
elni árið 1910. Svo hafa og tveir útlendir
vísindamenn skrifað um sama efni. Til
forna voru sjávarjarðir, sem höfðu skelja-
og sölvafjöru, taldar hlunnindajarðir, og á
ýmsum tímum hafa einstakir menn hvatt
menn til þess að notfæra sér þessi hlunnindi
^em bezt — einkum í harðindaárum. — En
notkun á þeim hefur aldrei orðið almenn.
Frægir matvæla- og heilsufræðingar —
sem þegar nokkru fyrir ófriðinn höfðu gert
ýtarlegar rannsóknir á notagildi kræklings
til manneldis, ráðleggja mönnum að neyta
hans, þar á meðal hinn kunni þýzki pró-
lessor, A. Scheunert. Hann skrifaði 1936, að
Norðurlöndum.
kræklingur sé meðal hinna svo kölluðu
fullkomnu neyzliwörutegunda, þar sem
hann hafi í sér fólgin öll þau fjörefni, sölt
og önnur efni, sem nauðsynleg eru i'yrir
likamann. Svipað mun vera með kúfislc og
öðu. En þessar skelfisktegundir eru þýð-
ingarminni, þar sem þær eru sjaldgæfari en
kræklingur.
Víða hefur kræklingstekja verið svo tak-
markalaus — einkum á ófriðartímum, vegna
skorts á öðrum matvælum — að hann hefur
ekki náð að vaxa og þroskast. Fyrir ófrið-
inn var talið, að kræklingstekja i Evrópu
hafi numið um 250 000 smálestum á ári, en
í yfirstandandi ófriði hefur notkun hans
aukizt gífurlega, eða fimmfaldazt, og er nú
um 1 millj. smálestir. í Danmörku var
kræklingstekja fyrir ófriðinn sáralítil, en
var siðasta ár talin um 70 000 smálestir.
1 árslok 1941 hóf landsfélagið „Dansk Ar-
bejde“ hvatningarstarfsemi meðal Dana til
þess að notfæra krækling og hefur árangur-
inn orðið sá, að síðustu árin hafa í þessu
augnamiði verið stofnaðar og starfræktar
margar verksmiðjur víðs vegar í Damnörku.
Við Limafjörð eru 5 verksmiðjur, þar af
tvær reknar af „Limfjord Österskompagni“
og ein af „Solo“ smjörlikisverksmiðju. Við
Isefjord eru einnig nokkrar verksmiðjur, og
annars staðar, þar sem kræklingstekja er
nokkur að ráði, eru verksmiðjur byggðar,
eða fiskurinn fluttur til næsta staðar, þar
sem hægt er að vinna úr honum ýmiss kon-
konar neyzluvörur. í Vejle, þar sem krækl-
ingur um langt skeið hefur verið ræktaður
á staurum, sem reknir eru niður viðs vegar
við ströndina, er einnig mikill kræklings-
iðnaður. — Þar, sem kræklingur er ræktað-
ur, telja menn hann fullvaxinn á 5 árum.
Þó hefur hann venjulega verið talinn not-