Ægir - 01.10.1979, Blaðsíða 26

Níels Ingvasson:
Gluggað í sögu
hvalveiðanna
Vitað er að hvalveiðar hafa verið stundaðar allt
frá 16. og 17. öld og munu Hollendingar og
Englendingar vera taldir fyrstir hvalveiðimanna
í stórum stíl, en hinsvegar munu biskayskir fiski-
menn hafa fengist við hvalveiðar að einhverju
leyti á veiðiferðum sínum langt útá Atlantshaf
um aldaraðir. Biskayskir fiskimenn höfðu einnig
öðru hverju nokkrar hvalveiðistöðvar meðfram
Spánarströnd og sáu Evrópu fyrir hvallýsi og hval-
skíðum. Jafnvel er talið að hvalveiðar þeirra hafi
náð til íslands og Noregs.
Þessar veiðar voru stundaðar á róðrarbátum sem
sendir voru frá hvalveiðiskipum. Voru bátarnir
mannaðir 6-7 mönnum. Aðalveiðarfærin voru
skutull og lensa. Skutullinn var úr járni ca þriggja
feta langur með tréskafti og við skutulinn var
fest lína sem hvalurinn var dreginn með að veiði-
skipi þegar tókst að drepa hann, sem ekki var nú
alltaf.
Þetta var frumstæð veiðiaðferð og varð mjög
oft ekki annar árangur en sá að særa dýrið og missa
af veiðinni. Hvalrekar sem getið er um á þessum
tíma gætu verið árangur þessara misheppnuðu
veiða, eftir að dýrin hefðu hlotið banvæn sár og
síðar drepist af völdum þeirra.
Á átjándu öld, eða nánar tiltekið 1731 var svo
skutulfallbyssan (Harpunkanonen) fundin upp. í
fyrstu mun hún hafa verið ófullkomin og mun þá
skyttan hafa verið í eins mikilli lífshættu og
hvalurinn og það er ekki fyrr en 1771-1772
að hún var endurbætt, svo að góður árangur þótti
af notkun hennar. Stöðugt var auðvitað unnið að
endurbótum. En við þessar aðstæður var hval-
veiðin 'stunduð í hart nær hundrað ár. Talið var
að það tæki 1 til 2 klukkustundir að drepa hvalinn
en oft mun það hafa tekið mun lengri tíma. Þá eru
hvalveiðar ennþá mjög áhættusamar og ágóðinn
einnig misjafn og oft lítill. En við þessar aðstæður
breiddist þó hvalveiði mikið út og er stunduð a
fleiri og fleiri þjóðum, þarámeðal af Norðmönnutn-
sem síðar urðu meðal fremstu þjóða um hvalveiðar-
Árið 1867 fann Svend Föyn upp sprengjuskutul-
inn sem skotið var af fallbyssu og ætlað var a
drepa dýrið með einu skoti og festa um leið vi
það taug svo draga mætti dýrið að veiðiskipinu-
Hér verða þáttaskil í sögu hvalveiðanna.
Svend Föyn var fæddur í Tönsberg 1809. Hann
gerðist ungur sjómaður og varð snemma skip
stjóri. Árið 1844 fór hann í Norður-íshafið, 11
að setja sig inní selveiðar sem Englendingar ráku
þá þar. Um 1860 kynnist hann manni að nafn'
Jerntoft frá Vadsö, sem hafði gert tilraunir með a
drepa hvali, og keypti af honum tvær fallbyssuf;
sem raunar höfðu ekki gefið góða raun. „En áhug1
minni beindist að hinum miklu hvalatorfum seh>
voru við strendur Noregs", segir Svend Föyn í ævl'
minningum sínum. Hann býr nú um sig við Vat
angursfjörð í Noregi 1864 og rekur þaðan veio'
tilraunir, sem virðast hafa misheppnast. Það er un’
þetta leyti eða litlu síðar að hann gerir sér fer
til íslands til að hafa tal af amerískum hvalveið^
mönnum, sem
að skoða áhöl
fyrir. Þeir buðu honum áhöld sín til kaups, e*;
þeir stunduðu veiðarnar á árabátum. „Ég svara
þeim því að ef ég gæti ekki veitt hvali á auðveldarl
hátt en þetta mundi ég hætta við þá starfsemi-
Þess skal getið að þessir amerísku hvalveiðimenn
ráku hvalveiðar í átta ár og töpuðu yfir einn'
þá höfðu aðsetur á Seyðisfirði, 1
l þeirra, sem þeir höfðu einkaley 1
milljón króna á þeim veiðum.
Svend Föyn vinnur nú að því að fullgera hva
byssu sína og annan útbúnað til veiðanna. Ar
1867 veiddi hann í Varangursfirði einn hval-
árið 1868 virðist viðfangsefnið hafa tekist, þvl 3
598 — ÆGIR