Ægir - 01.01.1989, Page 32

24
ÆGIR
1/89
Alda Möller:
Gamlar og nýjar leidir
í fiskvinnslu
Þegar ísland byggðist var silfur
helsti gjaldmiðill Norðurlanda
en á 11. öld fór að tíðkast að nota
vaðmál og kvikfé í stað peninga.
Síðan á 14. öld hefur fiskur verið
mikilvægur í verðreikningum og
lengi helsti gjaldmiðillinn.
Reyndar tíðkaðist allt til 1964 að
birta í Stjórnartíðindum verðlags-
skrá byggða á landaurum þ.ám.
fiskum.
Það er líka táknrænt að fiskar
og önnur sjávardýr skreyta alla
mynt okkar og á sjálfri krónunni
er þorskur. Nú heyrum við einnig
að fiskkvótar séu orðnir gjald-
miðill útgerðarmanna og erum
við þá komin hringinn frá 14 öld.
Allt er þetta eðlilegt, og skýrist
af mikilvægi fisks í öllum okkar
þjóðarbúskap en búskapurinn er
æði sveiflukenndur og oft ótraust-
ur. Ýmist er aflahrota eða ör-
deyða, mannekla eða atvinnu-
leysi, fiskskortur á mörkuðum
eða birgðir hlaðast upp. Atvinnu-
lífið byggist á vertíðum og er því
að mörgu leyti á stigi veiði-
mennsku en ekki iðnaðarþjóðfé-
lags.
Fram undir síðustu aldamót var
skreið mikilvægust í útflutningi
landsmanna en saltfiskur ráðandi
fram yfir miðja þessa öld, síðan
hafa frystar fiskafu rðir gefið
mestar tekjur, en saltfiskfram-
leiðslan haldist jöfn og mikil.
Vel er þekkt að svonefndur líf-
tími vöru, þ.e. mesta vinsælda-
skeið, er sífellt að styttast, fram-
boð matvæla í hinum iðnvædda
heimi er alltaf að aukast, vörur
koma og fara, þeir sem ekki
stunda sífellda vöruþróun dragast
aftur út.
Eru þá ekki dagar hefðbund-
innar fiskvinnslu á enda? Hvað
tekur við? Ferskfiskútflutningur
og vinnsla erlendis? Verksmiðju-
skip og vinnsla á sjó? Verða frysti-
húsin starfandi eftir 10 ár? Verður
þá atvinnu að hafa í fiskvinnslu í
landi?
Ég held, að óhjákvæmilega
verði miklar breytingar í fiskiðn-
aði og viðhorfum til hans næstu
árin. Þær breytingar munu hafa
áhrif á afkomu fyrirtækjanna og
atvinnulífið í landinu.
Margt bendir til að hefðbundin
vinnsla þ.e. fyrsting í blokkir og
flakapakkningar og hefðbundin
saltfiskverkun muni hopa fyrir
mun fjölbreyttari vinnslu, en á
sama tíma muni sérhæfingin auk-
ast, því að sérhæfing eykur fram-
leiðni og fjölbreyttari og fyllri
vinnsla eykur verðmæti afurð-
anna.
Sérhæfingin getur verið fólgin
í miðlun fisks milli nærliggjandi
vinnslustöðva, þær skiptast á fisk-
tegundum t. d. með því að fiski í
kæligámum verður ekið eða siglt
milli hafna. Sumar tegundir má
frysta skömmu eftir veiði t.d. kola-
tegundir, skötu og rækju, geyma
síðan í frysti en þíða upp, vinna úr
og endurfrysta þegar hentar.
Þessi leið gefur tækifæri til
jöfnunar á vinnslu, hraðfrysti-
húsin þurfa ekki lengur að miða
vinnsluhraðann við að bjarga
verðmætum, fryst hráefni liggur
ekki undir skemmdum og hægt
verður að vinna verðmætari
afurðir með jöfnum afköstum.
Sérhæfing getur einnig orðið
fólgin í formlegum samningum
einstakra frystihúsa um fram-
leiðslu fyrir ákveðna kaupendur
erlendis með milligöngu sölu-
samtaka okkar hér heima og er-
lendis. Slíkir samningar treysta
jafnvægi framboðs og eftirspurn-
ar en forsenda þeirra er jöfnun
aðfanga frystihúsanna og stöðugt
verðlag. Sérhæfing býður einnig
upp á aukna vélvæðingu í fisk-
iðnaði. Frystihúsin kaupa þá ekki
öll sömu vélarnar sum þeirra
verða með tölvustýrðar skurðar-
vélar er skera þorskflök í
ákveðnar bitastærðir, önnur með
vélar til að pakka heilum flökum
í lofttæmdar umbúðir, sum með
orma- og beinleitartæki fyrir
þorsk, sum munu afhreistra ýsu
með ensímtækni önnur verða
með allar vélar fyrir flatfisk-
vinnslu og enn önnur munu sér-
hæfa sig í vinnslu á eldisfiski t.d.
skurði, flökun eða jafnvel reyk-
ingu og pökkun. Er þá fátt eitt
nefnt ef hugmyndafluginu er á
annað borð gefinn laus taumur.
Sum fiskiðjuver munu e.t.v.
hætta frystingu að verulegu leyti
og hefja í stað þess vinnslu á
ferskum fiski t.d. með því að