Ægir - 01.12.1994, Blaðsíða 30

Stöðugleikavakt
Nýr öryggisbúnaður fyrir skip
Þorvaldur Sigurjónsson og
Stefán Gubsteinsson.
Samkvæmt skýrslum sjóslysanefnd-
ar má ætla að um 75% skipsskaða á ís-
lenskum skipum á hafi úti megi rekja
til ónógs stöðugleika. Ef skip yrðu al-
mennt búin stöðugleikavakt sem var-
aði við ónógum stöðugleika, svipað og
eldvarnabúnaður er notaður
til að vara við eldi á byrjunar-
stigi, mætti koma í veg fyrir
fjölda þessara slysa. Sjómenn
þekkja hvernig stöðugleiki
skipa hefur áhrif á veltihreyf-
ingu þeirra. Stöðug skip eru
stíf en óstöðug skip eru svög.
Beint samband er milli svo-
kallaðs eiginveltitíma skips
og stöðugleika þess. Vanda-
málið við að ákvarða eigin-
veltitíma skipa á hafi úti eru
óreglulegar hreyfingar þeirra
vegna vinds og öldugangs. Þó
sjávaröldur virðist algerlega
óreglulegar mynda þær
slembiferli með þekktum töl-
fræðilegum eiginleikum. Með
því að notfæra sér þessa tölfræðilegu
eiginleika öldunnar ásamt almennum
veltieiginleikum skipa er hægt að
ákvarða eiginveltitíma skipa á hafi úti
og reikna út stöbugleika þeirra.
Markmið
Markmið stöðugleikavaktar er að
auka öryggi sjómanna og skipa á hafi
úti. Hún á að vara við ef stöðugleiki
nálgast hættumörk þannig að sjómenn
geti brugðist við í tíma og gert viðeig-
andi ráðstafanir. Stöðugleikavaktin á
að geta unniö við sem flestar aöstæður
úti á rúmsjó þar sem stöðugleiki skipa
getur breyst hratt, t.d. vegna staðsetn-
ingar veiðarfæra, afla, ísingar og stöðu
skips í sjó eða leka. Hún á að nema
þær breytingar í stöðugleika, sem
verða þegar óheft yfirborð sjávar er til
staðar vegna þess að sjóir ganga yfir
skipib og skipið er of lengi að hreinsa
þá af sér eba ef leki kemst að skipinu
og óheft yfirborð verður til í einhverju
rými skipsins. Þegar skip lensar minnk-
ar stöðugleiki þess, en ástæban fyrir
því er sú ab þá liggur sjór að jafnaði
mun meira miðskips en við aðrar sigl-
ingastefnur. Þannig nær skipið sömu
uppdrift án þes að hafa stefnið í kafi
en stefnið gefur meiri formstöðugleika
en miðjan vegna lögunar sinnar.
Sömuleiöis eykst stöðugleikinn ef siglt
er á móti, en þá liggur skipib að jafn-
aði með stefniö meira á kafi en ef siglt
er á sléttum sjó.
Grunnrannsóknir
Fyrsta skrefiö í rannsóknum á velti-
hreyfingum skipa var að afla gagna frá
Vita- og hafnamálastofnun yfir öldu-
gang á nokkrum ólíkum stöð-
um og við mismunandi vind-
styrk. Út frá þessum gögnum
og veltilíkani skipa var
hermiforrit af hreyfingu skipa
á rúmsjó gert. Aðferðir og for-
rit voru þróuð til að tíöni-
greina hreyfingamar og finna
kennistærðir sem liggja til
grundvallar mati á stöðug-
leika. Forritin unnu vel á lík-
aninu. Næsta skref var að
mæla velting raunverulegra
skipa á hafi úti í þeim til-
gangi að prófa hin nýju for-
rit. Smíðaður var veltiskynjari
sem hæfir mælingum þess-
um. Hann varð að vera þeim
eiginleikum búinn að greina
veltihreyfingar skipsins frá öðrum
hreyfingum. Einnig var útbúið skrán-
ingartæki til mælinganna. Þessi bún-
aður var notaður til þess að mæla
veltihreyfingar nokkurra skipa og báta
af stærðinni 6 til 1.000 brúttólestir.
Einnig voru skipin stöðugleikamæld
með hefðbundnum hallaprófunum.
Þorvaldur Sigurjónsson, rafmagnsverkfræðingur hjá RT
hf., og Stefán Guðsteinsson, skipatæknifræðingur hjá
Feng hf., höfundar greinarinnar.
Tafla 1 Samanburður á hallaprófunum og veltimælingum
Málhæð (m)
Skip Stærö Hleösla Hallaprófun Veltimæling Mismunur
Toppur 10,4 m stálbátur Brottför á veiöar 0,570 0,604 +6,0%
Toppur 10,4 m stálbátur Meö saltkerum 0,363 0,351 -3,3%
Sólborg 27,7 m vertíöarbátur A rækjuveiöum 0,415 0,419 +1,0%
Sólborg 27,7 m vertíðarbátur A línuveiðum 0,392 0,396 +1,0%
Herborg 7 m hraöfiskibátur Brottför á veiöar 0,480 0,460 -4,2%
Gígjan 50 m loönuskip Meö fullfermi af loönu 0,928 0,830 -11%
30 ÆGIR DESEMBER 1994