Ægir - 01.12.2000, Blaðsíða 23

HJÁTRÚ
„...sumir hjátrúar-
fulLir telja það boða
gott að mæta
vændiskonu á götu,
sérstaklega snemma
á morgnana..."
„Norólenskur sjómaður á sextugsaldri sagðist í
samtali hafa átt sama sjóteppió frá því hann hóf
sjómennsku sextán ára gamall. Ekki hefur þaó ver-
ið þvegið i fjörutiu ár..."
Undir sama teppinu
í 40 ár!
Föt koma einnig við sögu í hjá-
trúnni hjá sjómönnum, ekkert
síður en hjá t.d. íþróttamönnum
sem sumir hverjir klæðast alltaf
sömu nærfötum og sokkum á
kappleikjum.
„Margir hafa trú á því að ákveð-
in föt, s.s. sokkar, húfur, vettling-
ar, hálsklútar o.s.frv., færi þeim
fiskisæld og séu til heilla. Sumir
teija ólán að þvo þessar flíkur, að
minnsta kosti áður en vertíðinni
lýkur.
Norðlenskur sjómaður á sex-
tugsaldri sagðist í samtali hafa átt
sama sjóteppið frá því hann hóf
sjómennsku sextán ára gamall.
Ekki hefur það verið þvegið í
fjörutxu ár og alltaf sefur hann
undir því þegar hann er til sjós.
Teppið var orðið hálfgerður ræfill
svo hann tók sig til fyrir nokkrum
árum og saumaði utan um það
sem eftir var af því. An teppisins
fer hann ekki á sjó og sagðist
hætta sjómennsku ef teppið glat-
aðist.
En það er fleira en hegðun og
fatnaður sem er einkennandi fyrir
sjómenn í þessu samhengi.
Um langan aldur hafa eyrnar-
lokkar verið notaðir til verndar
m.a. gegn illum augum og öðrum
óhreinum öflum. Meðal sjómanna
fyrr á öldum var sú trú að bæru
þeir eyrnalokk til sjós drukknuð
þeir ekki og héldu góðri sjón. Það
er reyndar gömul trú að eyrna-
snepplarnir geti haft áhrif á sjón-
ina og þess vegna sé gott að bera
eyrnalokka, sé mönnum farin að
daprast sýn.
Húðflúr er ævagömul list og til
eru mjög gamlar heimildir um
slíkar húðmyndir. Þegar Evrópu-
menn fóru að leggja leið sína til
Kyrrahafseyjanna á 18. öld kynnt-
ust þeir gamalgróinni húðflúrlist
eyjaskeggja og þaðan barst hún til
Evrópu. Þá varð húðflúrið ein-
kennandi fyrir sjómenn og síðar
einnig fyrir þá sem stóðu á ein-
hvern hátt utan borgaralegs sam-
félags, afbrotamenn, melludólga,
vændiskonur og vélhjólavillinga.
Sú trú var til meðal margra sjó-
manna að húðflúr verndaði þá á
hafinu og kæmi í veg fyrir að þeir
drukknuðu."
Berar konur
eru alverstar!
Draumar eru alltaf nátengdir hjá-
trúnni og margar sögur eru til um
berdreymna fiskimenn. Sxmon
Jón segir sjómenn dreyma fyrir
öllu mögulegu:
„Sjómenn taka mikið mark á
draumum. Þá dreymir fyrir afla,
veðri, láni og óláni.
Afladraumar eru margir og
margbreytilegir. Það veit á góðan
afla að dreyma ónýt veiðarfæri,
götótt sjóklæði, að fá feitt kjöt
gefins, mikla lús á sér og láta hana
óáreitta, skít, heiðbjartan himin,
að ösla mikinn fjörugróður, for-
mann kyssa háseta, sökkvandi bát,
fagra öngla, grjót, mjólk, kaffi
með brauði, svo fátt eitt sé nefnt.
Aftur á móti er afleitt að
dreyma kvenfólk, bæði fyrir sjó-
ferðir og á sjó. Það veit á storma
og vitlaus veður. Berar konur eða
konur sem daðra við dreymand-
ann eru alverstar, jafnvel feigðar-
boðar. Þær hafa verið taldar tákn
Ægisdætra en fæstir vilja lenda í
faðmi þeirra. Séu draumkonurnar
löngu látnar eða sitji þær við stýri
skipsins er von á áföllum, jafnvel
andláti úr röðum áhafnar. Kven-
mannsnafnið Margrét í draumi er
talinn mjög slæmur fyrirboði fýr-
ir sjómenn.“
Ólukka að veiða lúðu-
móðurina
Og þá er það að lokum lúðan sem
er umfjöllunarefni. Ekki er hreint
sama hún kemur við sögu í lífi
sjómanna:
„Það hefur verið talinn mikill
happafengur að veiða lúðu, sér-
staklega sé hún stór og talsverð
hjátrú er til um hana hér á landi.
Sjómenn verða þó að gæta þess að
veiða ekki lúðumóðurina sjálfa og
veiðist risastór lúða er ráðlegra að
sleppa henni. Lúðumæður
hafa forystu fyrir minni
lúðum og sé lúðu-
móðirin veidd
villast minni lúðurnar á önnur
mið.
Sé dregin lúða skal ausa skipið á
sama borð og hún kom inn, þá
fæst annar stórdráttur. Komi
dökka hliðin á lúðunni upp á
undan þegar hún er dregin úr sjó,
fæst önnur.
Gamall sjómaður sagði í sam-
tali að þeir sem drægju lúðu væru
kvenhollir í meira lagi og gæfu
þeir konu lúðuna þegar þeir
kæmu í land ættu þær að þakka
fyrir sig með annars konar drætti!
Enn er ótalin ýmis konar önnur
hjátrú um veður og sjósókn sem
ekki gefst tóm til að rekja hér
nánar og væri reyndar efni í sér-
stakt erindi svo margvíslega og
yfirgripsmikila hjátrú sem finna
má um veðurfar hér á landi. Svo
væri ýmislegt hægt að segja um
aðra þjóðtrú sem tengist sjófar-
endum s.s. sögur af hafmeyjum,
marbendlum og öðrum sjávar-
kvikindum sem einnig hefur ver-
ið látið kyrrt liggja hér. En eins
og ég impraði á í upphafi væri
þarft verk að rannsaka með ski-
plögðum hætti hversu mikið af
sjómannahjátrú þekkist enn þann
dag í dag og grunar mig að þar sé
meira að finna enn margir álíta
við fyrstu sýn,“ segir Símon Jón
Jóhannsson.