Hugur - 01.01.2000, Page 31

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
29
sýningu himnanna. En hvaða tilgang á hann sér þá? Leopardi sér að-
eins eitt: hamingjuna.
Ef heimurinn er ekkert nema gangvirki án nokkurs æðri tilgangs er
maðurinn auðvitað í nákvæmlega sama bás og dýrin-raunar eilítið
óvistlegri, einsog komið verður að. Allt einsog dýrin sækist hann
eftir vellíðan og leitast við að forðast sársauka, og í heimi sem nýlega
hefur verið sviptur frumspekilegri merkingu sinni sér Leopardi engan
annan tilgang en þann, að þessi viðleitni nái fram að ganga sem allra
best. Leopardi er því það sem kallast á sérfræðimáli heimspekinnar
„evdaímónískur"11 hugsuður, þ.e.a.s. hann miðar gildismat sitt út frá
hamingjunni sem æðsta markmiði allra athafna mannsins.
Munurinn á Leopardi og flestum öðrum „evdaímónískum“ hugs-
uðum er hins vegar sá að hann gerir enga tilraun til að byggja upp
eiginlega siðfrœði á grundvelli hamingjunnar. Ég á við að hann metur
ekki gæði athafna út frá því hversu mikla hamingju þær hafa í för
með sér fyrir aðra, einsog til dæmis bæði Aristóteles og John Stuart
Mill gera, hvor með sínum hætti. I raun og veru er enga raunverulega
siðfræði að finna hjá Leopardi.
Þessi vanræksla siðfræðinnar er vísvitandi ákvörðun hans sjálfs,
því hann telur hefðbundna siðfræði með öllu gagnslausa. Allt einsog
Leopardi sjálfur, ganga siðfræðingar sem byggja á hamingjunni út frá
því að maðurinn sé sjálfselsk vera. Þetta gera bæði Aristóteles og
Mill. En þeir reyna báðir að láta sjálfsást mannsins leiða hann til
athafna sem stuðla einnig að hagsmunum annarra, eða siðferðilegra
athafna. Þetta segir Leopardi hins vegar vera afbökun á sjálfselskuhug-
takinu. Þessir hugsuðir reyna að telja manni trú um að með því að
stuðla að hamingju annarra sé maður samtímis að stuðla að sinni eig-
in hamingju. Leopardi segist í sjálfu sér ekki hafa neitt á móti slíkri
viðleitni, en hann segir framþróun skynseminnar á Vesturlöndum hafa
náð svo háu stigi að nútímamaðurinn sjái orðið í gegnum slíkan
grímudansleik. Okkur hefur loks skilist að siðferði krefjist þess að við
breytum gegn hagsmunum okkar sjálfra, en þar sem við erum sjálfs-
elskar verur og leitumst alltaf við að fullnægja eigin löngunum, er
það með öllu ómögulegt í ljósi þessa skilnings á eðli siðferðis. Eina
11
„Evdaímónía" er gríska og merkir „farsæld" eða „hamingja." Grískir siðfræð-
ingar til forna voru einatl „evdaímónískir" hugsuðir, þ.e. leituðust við að skil-
greina hvað fælist í „hinu góða lífi.“