Hugur - 01.01.2000, Síða 35

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
33
Að þessum orðum mæltum gefur náttúran íslendingnum dálitla
kennslustund í frumspeki og útlistar fyrir honum að þar sem tilvist
heimsins byggist á því að hringrás tilurðar og eyðingar allra hluta sé
haldið stöðugri, geti hann ekki þolað að til sé einhver hlutur sem sé
laus undan þjáningu. Þegar íslendingurinn spyr síðan um tilgang þess-
arar lönguvitleysu koma tvö sársvöng ljón og éta hann-sem kannski
ber að skilja sem svar náttúrunnar við spurningunni.
Kjarni tilvistarþversagnarinnar er semsagt sá að markmið annars
vegar náttúrunnar, eða heimsins, og hins vegar einstakra lífvera er
ekki hið sama. Ef lífverurnar myndu einsog náttúran stefna fyrst og
fremst að því að viðhalda lífi sínu, myndu þær auðvitað glaðar fórna
hamingju sinni fyrir lífið. Þær myndu þá raunar ekki einu sinni upp-
lifa óhamingju sína, þar sem frumþrá þeirra væri einungis sú að halda
lífi. Hér mætti þó spyrja, í ljósi þess að lífverur þrái framar öllu öðru
útilokaða hamingjuna, hvernig þá standi á því að þær skyldu ekki al-
mennt binda enda á líf sitt. Svar Leopardi er eftirfarandi: Sjálfsvarð-
veisla er ekki náttúruleg hneigð, enda þótt svo sé almennt talið. Hún
hvílir hins vegar á náttúrulegri hamingjuþránni sem sá vægast sagt
vafasami dómur að lífið sé eitthvað gott og dauðinn eitthvað illt.
Hann freistar þess síðan að sýna fram á að dýpra sé á hamingjuþrána
en sjálfsvarðveisluhvötina með því að benda á þá augljósu staðreynd
að fyrir kemur að fólk fremur sjálfsmorð til að flýja óhamingjuna.
Það fórnar lífinu fyrir hamingjuna, eða orðað, ef svo má segja,
jákvætt, það tekur neind og ekki-hamingju fram yfir veru og óham-
ingju.
Ástæðan fyrir því að maðurinn sé nánast eina veran sem vísvitandi
sviptir sig lífi er.svo skynsemin á framþróunarstigi sínu, því hún ger-
ir manninum kleift að átta sig á tilvistarþversögninni. Það er semsagt
þekkingin á mannfjandsamlegri veröldinni og viskan og meðvitundin
um það að náttúran geti ekki fullnægt þrá mannsins sem íþyngir svo
vansæld hans að lífið verður honum óþolandi. Og þar með er komið
að leiðindunum.
Með leiðindunum, eða „noia,“ einsog það heitir á ítölsku, emm við
komin að kjarna gagnrýni Leopardis á samtíma sinn. Leiðindin eru
afleiðing, og einsog hann segir sjálfur, „fyllsta birtingarmynd“ þess að
maðurinn geri sér tilvistarþversögnina ljósa. Þegar hann gerir sér grein
fyrir því að meðfædd, óstöðvandi þráin eftir nautn muni aldrei ná tak-