Hugur - 01.01.2000, Page 38

36
Geir Sigurðsson
HUGUR
hlut sem slíkum segir Leopardi vera með öllu óhugsandi, því náttúr-
an, eða tilveran, er sjálf gríðarlegt kerfi sem birtir hluta eða hluti sína
aðeins í tengslum við aðra hluta og er því, ef svo má segja, „algerlega
afstæð.“25
í þessum skilningi er Leopardi þekkingarfræðilegur afstæðis-
hyggjumaður:
Sagt er að hver fullyrðing eigi sér tvær hliðar og af þessu er leitt að
hver sannleikur er afstæður. En gerum okkur ljóst að sérhver fullyrð-
ing, sérhver kennisetning, sérhvert rannsóknarefni, sérhver hlutur á
sér ekki aðeins tvær, heldur óendanlega margar ásýndir, og velta má
fyrir sér hverri og einni þeirra, hana má t'grunda, sanna og á hana
trúa, röklega og með sanni [...] Og halda má hinu og þessu fram um
hvern einasta hlut, og sömuleiðis neita hinu sama, sem sýnir hvað
skýrast að algild sannindi er ekki að finna.26
Niðurstaða þessara óleysanlegu andstæðna, þ.e. annars vegar kröfu
skynseminnar til algildra sanninda og hins vegar afstæðis viðfangs
hennar, éða náttúrunnar, er nauðsynlega sú að skynseminni mistekst
ætlunarverk sitt. Þetta hefur einkum þær hörmulegu afleiðingar að
fyrst skynsemin getur ekki starfað „jákvætt," þ.e.a.s. getur ekki upp-
götvað nein algild sannindi, þá neyðist hún til að starfa „neikvætt,"
þ.e.a.s. verður að láta sér nægja að útrýma villum. Jafnvel þau sann-
indi sem hún telur sig hafa fundið verða síðar hrakin af henni sjálfri.
Þannig eru miklar uppgötvanir ekkert annað en uppgötvanir á miklum
villum. Nærtækt dæmi um þetta, segir Leopardi, er sú staðhæfing
raunhyggjumanna að hugmyndirnar berist okkur aðeins fyrir tilstilli
skynfæranna. Þessi staðhæfing væri bara léttúðugt hjal ef sú villa
rökhyggjunnar hefði ekki áður verið fyrir hendi að til væru meðfæddar
hugmyndir, „allt einsog það væri léttúðugt hjal að halda því fram að
sólin hiti, því enginn hefur nokkurn tíma neitað því að sólin hiti eða
haldið því fram að hún kæli.“27
Með þessum hætti er skynsemin fyrst og fremst orðin að eins kon-
ar rannsóknarrétti gegn villum og rangfærslum sem áður voru talin
sannindi. Þetta „neikvæði“ skynseminnar felur því jafnframt í sér að
framfarirnar sem hún er sögð koma til leiðar eru neikvæðar framfarir,
7 S
Leopardi: Zibaldone di pensieri, 1341; sjá einnig 1089-91.
26 Sama rit, 2527-8.
27 Samarit, 2713.