Hugur - 01.01.2000, Page 42

40
Geir Sigurðsson
HUGUR
skáldanna, þá var þessari hugmynd um sjálfræði listarinnar tekið fagn-
andi þar sem rómantíkerarnir gátu þar með réttlætt skáldaiðju sína
með tilvísun til hins almenna markmiðs upplýsingarinnar um sann-
leiksleit. Þeirri hefðbundnu hugmynd að listin fælist í því að líkja
eftir náttúrunni var haldið áfram í heiðri, en inntak hennar breyttist
nokkuð. í fyrsta lagi sneru rómantíkerarnir frá þeirri hugtekningu
upplýsingarmanna á náttúrunni að hún væri einbert samansafn afurða
hins skapandi afls og í þeirra meðförum varð náttúran að hinu skap-
andi afli sjálfu. í öðru lagi vísaði eftirlíking listarinnar á náttúrunni
ekki lengur til ásýndar hennar eða innihalds, heldur til starfsemi henn-
ar eða virkni. Með því að líkja eftir virkni skapandans varð listin
þannig tákngerving algildisins, og hjá þýsku rómantíkerunum, sem
flestir hneigðust til mótmælendatrúar, að öðru tungumáli við hlið
náttúrunnar miðluðu frá Guði til manna. Og eftir að Kant hafði gert
greinarmun í þekkingarfræði sinni á heiminum einsog hann birtist
okkur og heiminum einsog hann er að baki fyrirbærunum í sjálfum
sér, fékk listin jafnvel það hlutverk að skyggnast bak við fyrirbærin
og rannsaka hinn dularfulla, en „sanna“ heim. Þýska skáldið Novalis
talaði til dæmis um að markmið heimspekinnar og listarinnar væri í
kjarna sínum hið sama: að átta sig á heimsskipulaginu. Munurinn
væri aðeins sá efniviður sem unnið væri með: heimspekingar vinna
með hugtök, listamenn með tákn og merki, en með hinum síðar-
nefndu væri unnt að losna úr þeirri skilyrðingu sem hugtökin setja
okkur og lýsa heiminum einsog hann er í raun og veru. Með sama
hætti lýsir Friedrich Schelling listinni sem þekkingarmiðli algildis-
ins, en í henni „er hið ósýnilega skilrúm, sem skilur að hina raun-
verulegu og hina sýnilegu veröld, numið á brott.“37 Listinni vex þarna
augljóslega fiskur um hrygg. Hún er nú ekki lengur bendluð við lygar
og blekkingar, einsog í hinni platónsku hefð, heldur þvert á móti við
hinn dýpsta sannleika.
Það er þessi viðhorfsbreyting, og sú viðleitni sem af henni leiddi,
sem Leopardi er hvað mest í nöp við í rómantíkinni. Hann hafnaði
með öllu afstöðu þeirra til listarinnar sem miðli sannleikans og lagði
áherslu á að viðhalda hinum platónska greinarmuni á skynseminni
sem sannleikstæki og listinni sem blekkingartæki. Þar sem vanga-
37
Sjá sama rit, hls. 160.