Hugur - 01.01.2000, Síða 64

62
Matthew Rye
HUGUR
vald. Eingyðistrú reynist því ófullnægjandi: „Við sjáum að dýrkun á
guði býr ekki yfir neinu „guðlegu.“ Þvert á móti er dýrkunin aumkun-
arverð, fáránleg og skaðleg; hún er ekki bara mistök heldur glœpur
gegn lífinu ... “40
En þessi greining á síðari þætti eingyðistrúarinnar-sá þáttur sem
varpar ljósi á trú sem þrá eftir hefnd-býr einnig yfir þeirri „dygð“ að
afhjúpa sjálfan drifkraft kristinnar tilfinningar. I ljósi hans má sjá
hvernig drifkraftur kristni hvílir í þeim tilfinningum sem kristnin sjálf
fordæmir: hatur, hefnd og reiði. Því fyrir utan þá mynd sem þegar
blasir við, eða hvernig kristni getur kallast verkfæri hinna veikbyggðu
og gildi hennar þar með talist takmarkað, dregur röksemd Nietzsches í
þokkabót upp mótsagnakennda og samhengislausa mynd af kristni.
Þeim mun meiri ástæða til að sniðganga mótsagnir kristinnai' trúar og
lifa hetjulega frammi fyrir grimmd og krafti náttúrunnar undir stjórn
þess göfuga.
Eins og bent hefur verið á er umrædd lýsing Nietzsches þó ekki
með öllu hnökralaus og mun ég ræða eitt dæmi þar um. í Gorgíasi
viðrar Sókiates það sjónarmið að siðlaus maður geti ekki talist sterkur
þar sem styrkurinn felist í siðferðinu.41 Sé siðlaus maður sagður í
senn sterkur og veikbyggður eru honum augljóslega eignaðar mót-
sagnakenndar umsagnir. Þessum sókratísku andmælum gegn Kallí-
klesi er hægt að béita vandræðalaust gegn viðhorfi Nietzsches. Því
þegar Nietzsche skrifar: „Sá veikari ræður aftur og aftur yfir hinum
sterka,“42 og þegar hann segir: „Hinir veiku eru helsta hættan sem
steðjar að hinum heilbrigðu,“43 blasa mótsagnakenndar fullyrðingar
við. Ef marka má athugasemd Arthurs Dantos í Nietzsche sem heim-
spekingur, lifa andmæli sem þessi góðu lífi. Án vísunar til röksemdar
Sókratesar þó, segir Danto: „Maður skyldi ætla að sterkur merki það
sem sterkur geri og að það sé í raun mótsögn að segja um x og y að x
sé veikari en y, en að y lúti x.“44 Hér virðist Danto álykta að kenning
Nietzsches um styrk fái ekki staðist, beinist umræðan að yfirburðum
40 Sami: Der Antichrist, 47. kafli, WZB, s. 525.
4 1 Platón: Gorgías, s. 121-123.
4 - Friedrich Nietzsche: Götzen-Dammerung, textabrot 14 í „Streifziige eines Un-
zeitgemassen," WZB, s. 368.
4‘5 Sami: Zur Genealogie der Moral, III § 14, KSA, 6. hluti, 2. bindi, s. 385.
44 Arthur Danto: Nietzsche as Philosopher, Columbia University Press, New York,
1980, s. 186-187.