Hugur - 01.01.2000, Page 71

HUGUR
Efahyggja um merkingu
69
dæmið. Og það er þessi sannfæring sem efasemdamaðurinn setur
spurningarmerki við.
Kripke reifar sex tillögur að svari við vanda efasemdamannsins. í
fyrsta lagi að samlagningu megi skilgreina með öðrum og einfaldari
reglum, svo sem reglum um talningu. í öðru lagi að staðreyndir um
merkingu séu staðreyndir um hneigðir. í þriðja lagi að regluna megi
byggja inn í vél, til dæmis reiknivél. I fjórða lagi að tilgátunni um að
ég meini samlagningu með „plús“ skuli samsinna vegna þess að það
sé einfaldasta tilgátan. í fimmta lagi þá kenningu að það séu hugar-
myndir sem ráði því hvað orð merkja og loks, í sjötta lagi, platon-
isma, þ.e. þá kenningu að samlagningarreglan sé raunverulegur hlutur
og að fara beri með hana sem slíka. Ég ætla ekki að fara ofan í saum-
ana á öllurn þessum andmælum og gagnrökum Kripkes gegn þeim.
Þó er nauðsynlegt að huga eilítið nánar að hneigðakenningunni og
kenningunni um hugarmyndirnar til að átta sig á þverstæðu Kripken-
steins.
Vinsælast hefur verið að andmæla efsemdamanninum í krafti
hneigða. Andmæli í krafti einfaldrar hneigðahyggju eru eitthvað á
þessa leið: „Þótt ég hafi aldrei reiknað umrætt dæmi fyrr, þá hef ég
haft tiltekna hneigð sem er þannig að hefði ég verið spurður um „68 +
57“ þá hefði ég sagt „125.“ Sú staðreynd sem ræður því að ég meina
samlagningu en ekki kvamlagningu með „plús“ er einfaldlega sú stað-
reynd að ég hef þessa hneigð.“ Þessi hugmynd er svo gjarnan útfærð á
þann hátt að sú hneigð sem máli skiptir sé hneigð mín til að leggja
saman við kjöraðstæður. Rétt svar er þá ekki endilega það svar sem ég
hefði gefið hefði ég verið spurður, heldur það sem ég myndi gefa við
kjöraðstæður. Mikilsverður munur á einfaldri og útfærðri hneigða-
kenningu er að einföld hneigðakenning leggur að jöfnu rétt svar og
það svar sem ég gef, hvað sem það annars kann að vera, en útfærð
hneigðakenning getur gert greinarmun á „réttu“ og „röngu“ svari.2
2 Eflaust á einföld hneigðakenning sér fáa formælendur. Aftur á móti er vinsælt
meðal heimspekinga að skilgreina hneigðir í krafti kjöraðstæðna, slíka skilgrein-
ingu mætti kalla staðleysuskilgreiningu á hneigðum þar sem hún byggist á kjör-
aðstæðum sem ol'tast nær eru einungis mögulegar eða hugsanlegar kringumstæður
en ekki raunverulegar. C. B. Martin hefur fært rök að því að hafna beri stað-
leysuskilyrðingum á hneigðum. (Sjá m.a. grein hans og Johns Heil „Rules and
Powers" sem er væntanleg í Philosophical Perspectives, vor 1998, og tillögu hans
í D. M. Armstrong, C. B. Martin og U. T. Place, A Debate: Dispositions, Their