Hugur - 01.01.2000, Side 75

HUGUR
Efahyggja um merkingu
73
reynd það hvernig ég nota orðið „rauður“ með því að segja mér
hvernig ég eigi að nota það? Augljóslega ekki, því enda þótt mér sé
vel kunnugt um þessa staðreynd get ég átt í mesta basli með að nota
orðið rétt. En getur staðreynd sem segir mér hvernig nota beri orð við
nýjar kringumstæður verið algerlega óháð þeim staðreyndum sem
ákvarða umtak orðsins? Ekki er fjarri lagi að ætla að eigi staðreynd að
geta sagt mér um hvaða hluti orð á við, þá verði hún að vera með ein-
hverju móti tengd þeim staðreyndum sem ákvarða umtak orðsins.
Vandinn er hins vegar að segja til um hver þessi tengsl séu.
Við segjum að sumar aðferðir við að svara spurningum eins og
„Hvert er rétta svarið við „68 + 57“?“ séu réttlætanlegar en aðrar ekki.
Líklega eru flestir sammála um að viðeigandi aðferð feli í sér ein-
hverja útreikninga en að nefna tölur af handahófi sé ótæk aðferð. En
hvers vegna eru sumar aðferðir réttlætanlegar en aðrar ekki?
Kripke segir ekki mikið um þetta atriði, þ.e. sambandið milli um-
taksstaðreynda og staðreynda sem réttlæta orðanotkun, né hvers vegna
sumar aðferðir eru réttlætanlegar en aðrar ekki. En þrátt fyrir þetta fá-
mæli má þó ráða af máli hans tiltekið skilyrði fyrir því að staðreynd
geti réttlætt orðanotkun.
Hugum sem snöggvast að einföldu hneigðakenningunni. Sam-
kvæmt henni er „125“ rétta svarið við „68 + 57“ vegna þess að þó
svo að ég hafi ekki áður séð þetta dæmi þá myndi ég hafa gefið það
svar hefði ég verið spurður, þ.e. þótt ég hafi ekki reiknað dæmið áður
þá er „125“ rétta svarið vegna þess að það er það sem ég hefði hneigst
til að segja og ég vil vera sjálfum mér samkvæmur. Þessari tillögu
andmælir Kripke m.a. á eftirfarandi hátt:
Hvernig getur þetta sagt til um-núna en áður-að svarið „125“ sé rétt-
lætt í krafti leiðbeininga sem ég gaf sjálfum mér, frekar en fálm-
kennt, óréttlætt og tilviljanakennt svar? A ég að réttlæta þá trú mína
að ég meinti samlagningu en kvamlagningu og ætti því að svara
„125“ í krafti tilgátu um fyrri hneigðir mínar? (Hef ég skráð og rann-
sakað hvernig lífeðlisfræði heilans hefur verið háttað?) (23)
Það sem Kripke vill beina athygli okkar að í þessum kafla er að ef
það eru staðreyndir um hneigðir mínar sem ráða því hvert sé rétta
svarið, þá verði réttlætt aðferð við að finna þetta svar að hafa hliðsjón
af þessum staðreyndum. Það virðist því, samkvæmt máli Kripkes,