Hugur - 01.01.2000, Page 88

86
Ólafur Páll Jónsson
HUGUR
þeirri forsendu, og þar með sitjum við enn föst í þeim ógöngum að
engin staðreynd um mig ræður því að ég meina eitt frekar en annað.
En getur ein staðreynd ekki ráðið annarri án þess að þá síðari leiði af
þeirri fyrri? Er mögulegt að staðreynd A ráði staðreynd B án þess að fí
leiði af A ? Það sem okkur vantar eru staðreyndir A og B sem eru
þannig að skilyrðingin „ef A þá 5“ er sönn, og helst nauðsynlega
sönn, en að ályktunin frá A til B sé ógild, þ.e. B leiðir ekki af A
hvorki rökfræðilega né merkingarfræðilega.
Ég held að ekki sé erfitt að hugsa sér staðreyndir sem fullnægja
ofangreindum skilyrðum. Látum ,A“ til dæmis vera „ég drekk vatn“
og „fi“ vera „ég drekk H20.“ Ef það er rétt, eins og Kripke hefur fært
rök að í bók sinni Nfífn og nauðsynjar,9 að setningin „vatn er H20“ sé
nauðsynlega sönn, þá er það líka nauðsynlega satt að drekki ég vatn
þá drekk ég H20. Aftur á móti er ályktunin „ég drekk vatn, þar af leið-
andi drekk ég H20“ ekki gild í skilningi rökfræðinnar, né heldur er „ég
drekk H20“ merkingarfræðileg afleiðing af „ég drekk vatn.“ Ef svo
væri hefði ekki þurft efna- og eðlisfræði til að uppgötva þau sannindi
að vatn er H20.
Setjum sem svo að kenning Kripkes sé vandræðalaus, þ.e. að sam-
semd vatns og H20 sé nauðsynleg. Spumingin sem við stöndum þá
frammi fyrir er þessi: Getum við farið eins að með staðreyndir um
hugar- og heilastarfsemi mína (og kannski staðreyndir um líkamsstarf-
semi og sögu mína frá fæðingu og til dagsins í dag og það samfélag
sem ég hef búið í ef með þarf) annars vegar og þá staðreynd að ég
meina samlagningu með „plús“ hins vegar? Mér virðist að hér sé
ekkert fyrirfram gefið. Ef við föllumst á greinarmun sagnkjara og
sannkjara og að setningar geti haft hvort tveggja, þá er ekkert sem úti-
lokar að sagnkjörin og sannkjörin séu tvennt ólíkt. Þetta er til að
mynda kjarninn í öllum orsakakenningum um merkingu. I Nöfnum
og nauðsynjum reifar Kripke þá hugmynd að orð eins og „Aristóteles“
geti haft þá merkingu sem það í raun hefur í krafti orsakakeðja sem
rekja má aftur til þess tíma sem Aristótelesi var gefið nafnið „Aristó-
teles.“ Þessi óljósa hugmynd virðist ekki fráleit (þótt hún sé vissulega
fjarri því að geta kallast kenning). Aftur á móti virðist heldur fráleitt
9
Saul A. Kripke, Naming and Necessity, Cambridge Ma., 1980. Ágæt greinargerð
fyrir kenningu Kripkes í þessum efnum er að finna í bók Þorsteins Gylfasonar
Tilraun um heiminn, Mál og menning, 1995.