Hugur - 01.01.2000, Page 97

HUGUR
Var Wittgenstein atferlishyggjumaður?
95
Þessi tilvitnun í Wittgenstein varpar ljósi á afstöðu hans til atferlis-
hyggju. í henni felst, samkvæmt honum, höfnun á einhverju (huga,
qualia!) til þess að forðast rugling. Þetta er greinilega eitt afsprengi
þess sem kallað hefur verið atferlishyggja, en klárlega ekki allt um-
fang hennar. Það var viturlegt hjá Wittgenstein að segja höfnun á ein-
hverju. Dennett hafnar qualiu sem skýringarefni (explanans) en neitar
ekki tilvist hennar. Skinner hafnar frjálsum vilja og óskoðanlegum
fyrirbærum í skýringum. Tilvist hvers efast Tolman um? Eða Hull?
Hafna þeir einhverju? Auðveldara er að átta sig á orðum Wittgensteins
ef þau eru skilin sem takmörkun eða þrenging fræðasviðsins við það
sem talið er skipta máli við rannsóknir eða skýringar. Atferlissinnar
skera sig ekki úr við það að þurfa að beina sjónum að ákveðnum hlut-
um veruleikans við kenningasmíð og verður það ekki talið þeim til
vansa. Hvað sem því líður þá vill Wittgenstein ekki taka þátt í þessari
höfnun,16 hann vill ráðast að rótum þess misskilnings (málfræðilega
misskilnings) sem hann telur grunn atferlishyggju. I grein §308 gerir
Wittgenstein því skóna að eðlilegt talmál formi spurningar um
vitsmunalíf á þann hátt að við förum að leita að hugrænum ferlum og
- ástandi. Við höfum einnig mótaðar hugmyndir um það hvað það er að
læra, þekkja ferli og ástand betur. Við það hrynur myndlíkingin og af
þeim grunni sprettur atferlishyggja (og fleira). Undir lok greinarinnar
segir Wittgenstein: „Og nú virðist sem við höfum hafnað hugar-
ferlum. Og auðvitað viljum við ekki hafna þeim.“17 Þessi orð
Wittgensteins tengjast beint tilvitnuninni sem kaflinn hófst á. Það að
hafna einhverju, að þrengja fræðasviðið eins og stærðfræðilegir endan-
leikahyggjumenn og atferlissinnar. Samkvæmt þessum skilningi
Wittgensteins, dregur úr andstöðunni við efnið sem hafna á. Með því
að hafna t.a.m. reiði sem hugarástandi, er einnig verið að viðurkenna á
sama tíma að slík notkun orðanna „reiði sem hugarástand“ eigi rétt á
sér (Fogelin, 1995). Wittgenstein vildi meiri fjarlægð frá þessum mál-
fræðilega misskilningi en afneitun leyfði. Með þessum hætti skapar
Wittgenstein sér sérstöðu sem erfitt er að finna samhljóm í meðal
atferlissinna.
16 Þegar kom að stærðfræði, leiddu strangar þekkingarfræðilegar kröfur Wittgen-
steins hann að endanleikahyggju (e. finitism).
17 Wittgenstein, L. (1953/1994). Á ensku: And now it seems as we have denied
mental processes. And naturally we don't want to deny them.