Hugur - 01.01.2000, Side 162

160
Jóhann Björnsson
HUGUR
þeirra sem réttlæta þá kúgun sem þar hefur átt sér stað. Hvað er þá
svo slæmt við existensíalismann? Existensíalismann sem beinlínis
hvetur menn til þess að víkjast ekki undan frelsi sínu og ábyrgð á eig-
in lífi og samborgara sinna? Hver eru ráð marxismans við lífsgátunni
og tilvistarvanda einstaklinganna og á hvern hátt eru þau fremri svör-
um existensíalismans við ráðgátum lífsins? Svör við þessum spurn-
ingum finn ég ekki af lestri mínum á ritum Brynjólfs.
Á árunum 1956-1957 var existensíalisminn tískustefna í Póllandi
kommúnismans þar sem marxisminn gat ekki gefið svör við ýmsum
persónulegum vandamálum svo sem spurningunni um tilgang og gildi
lífsins. Þar „var eyða“ segir Brynjólfur.17 Það virðist svo vera eins og
málin horfa við Brynjólfi að existensíalisminn hafi gefið mönnum
von í fyrstu en síðan hafi það komist upp að sú von hafi verið fölsk.
Existensíalisminn höfðar til einstaklingsins og leitar hans að tilgangi,
bættum lífskostum og viðhorfum. Hann skerpir vitund manna um
eiristæðingsskapinn í heimi sem er án fyrirfram gefins tilgangs og
gefur þau ráð helst að sérhver sé sinnar eigin gæfu smiður.
Brynjólfur hefur viðurkennt að þrátt fyrir stuðning sinn við samfél-
agsgreiningu og pólitíska stefnu marxismans hafi hann ávallt verið ef-
ins um marxíska heimspeki og þá efnishyggju sem er grundvöllur
hennar. Það er 'því ekki að undra að Brynjólfur reynir ekki að gefa
marxísk svör við gátunni um tilgang og gildi lífsins. Hann kaus að
þræða milliveg efnishyggju og hughyggju. Hann gekk að mörgum
þáttum efnishyggjunnar sem vísum svo sem að til væri efnisheimur
óháður vitund en féllst ekki á að vitundin væri einvörðungu afsprengi
efnasamsetningar sem í fyllingu tímans lognaðist út af og félli saman
við hið dauða efni. Vitundin að mati Brynjólfs er lífsseigari en svo að
nauðsynlega ber að gera ráð fyrir einhverskonar framhaldslífi: „Ef vér
hættum að gera ráð fyrir lífi eftir dauðann, verða öll þau verðmæti að
engu, sem eru forsenda lífs vors og starfs. Vér dæmum sjálfa oss til
dauða, ekki aðeins eilífs dauða að lífinu loknu, heldur einnig þegar í
þessu lífi.“18
Svar Brynjólfs við spurningunni um gildi lífs er falið í þeirri skoð-
un hans að lífið sé annað og meira en það líf sem lifað er hér á jörð-
17
18
Lögmál ogfrelsi, bls. 159.
Brynjólfur Bjamason: Gátan mikla. Heimskringla, 1956. Bls. 117.