Heilbrigðismál - 01.09.2006, Blaðsíða 20

ALGENGASTA KRABBAMEIN
ÍSLENSKRA KARLA
Ár hvert greinast 185 íslendingar með krabbamein í blöðruhálskirtli
Krabbamein í blöðruhálskirtli er al-
gengasta krabbamein hjá íslenskum
körlum. Þetta mein er nú hátt í þriðjungur
allra nýgreindra krabbameina hjá körlum á
íslandi. Á árunum 2000-2004 var aldurs-
staðlað nýgengi þessara æxla 91,4 af
100.000. Krabbamein í blöðruhálskirtli
greinist fyrst og fremst hjá eldri karl-
mönnum; í tveimur af hverjum þremur til-
vikum greinist sjúkdómurinn hjá karl-
mönnum sem eru komnir yfir sjötugt, en
meðalaldur við greiningu er um 72 ár.
Blöðruhálskirtillinn er fyrir neðan
þvagblöðru karlmanna og umlykur blöðru-
háls og efri hluta þvagrásarinnar. I kirtl-
inum myndast þunnfljótandi vökvi sem
þlandast sáðfrumunum við sáðfall. Þessi
svonefndi blöðruhálskirtilvessi gefur sáð-
frumunum næringu svo að þær hafi orku
til að synda langa leið til að frjóvga egg-
frumur. Karlkynshormónin stýra vexti og
virkni blöðruhálskirtilsins.
Nýgengi blöðruhálskirtilskrabbameins
hefur aukist verulega á undanförnum
árum og áratugum. Þetta kemur meðal
annars til vegna þess að sjúkdómurinn
uppgötvast fyrr en áður, einkum vegna
mælinga á sérstökum mótefnavaka, svo-
nefndu PSA (prostate specific antigen) í
blóði karlmanna, en þessi mæling getur
gefið til kynna að krabbameinsmyndun í
blöðruhálskirtlinum sé til staðar. Þar með
finnst talsverður fjöldi æxla á byrjunarstigi
sem óvíst er hvernig hefðu þróast.
Landfræðilegur munur. Sjúkdómur-
inn er þó nokkuð tiðari i Evrópu, Banda-
ríkjunum, Kanada og Ástralíu en t.d. í
Asíu. (Bandaríkjunum eru svartir karlmenn
líklegri til að fá sjúkdóminn en hvítir. Bæði
erfðafræðilegir þættir og lífsstill eru taldir
hafa mikilvæg áhrif hvað varðar þennan
landfræðilega mun. Nýgengi á Norður-
löndunum hefur verið að hækka á undan-
förnum áratugum. Það er svipað í Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi, en er hæst hér á Is-
landi og lægst í Danmörku. Krabbamein í
blöðruhálskirtli er alls staðar á Norður-
löndum algengasta krabbameinið í körlum
nema í Danmörku, þar sem lungnakrabba-
mein er algengara.
Orsakir blöðruhálskirtilskrabbameins
eru langt frá þvi að vera Ijósar en talið er
að hormónabúskapur, erfðaþættir og
umhverfisáhrif komi þar við sögu. Vitað
er að karlkynshormónið testósterón á
þar hlut að máli. Á seinni árum hefur
komið í Ijós að genabreytingar sem erfast
virðast hafa talsverða þýðingu varðandi
myndun sjúkdómsins. Rannsóknir benda
einnig til að umhverfisáhrif séu þýðing-
armikill þáttur.
Einkenni. Blöðruhálskirtilskrabbamein
er oftast einkennalaust þangað til að æxlið
er orðið það stórt að það hefur dreift sér
út fyrir blöðruhálskirtilshýðið. Einkennin
eru þá svipuð og við góðkynja blöðruháls-
kirtilsstækkun, sem er mun algengara fyr-
irbæri en blöðruhálskirtilskrabbamein.
Dæmigerð einkenni eru tíð þvaglát, erfið-
leikar við að byrja þvaglát, kraftlítil þvag-
buna og erfiðleikar við að tæma þvag-
blöðruna. Ef þess háttar erfiðleikar koma
fram nokkuð snögglega getur það bent til
að orsökin sé krabbameinsmyndun fremur
en góðkynja blöðruhálskirtilsstækkun.
Stundum koma fyrstu einkenni blöðru-
hálskirtilskrabbameins frá meinvörpum
æxlisins. Þau geta t.d. verið bakverkir
vegna meinvarpa í beinagrind, aðallega í
hryggsúlu. Þreyta og þyngdartap geta
einnig verið einkenni blöðruhálskirtils-
krabbameins.
Greining. Þegar grunur leikur á að sjúkl-
ingur geti verið með blöðruhálskirtilkrabba-
mein er yfirleitt gerð blóðrannsókn með
mælingu á styrk PSA. Hækkun á styrk PSA
í blóði getur verið vísbending um krabba-
mein en styrkurinn er þó mjög oft hækk-
aður án þess að um krabbamein sé að
ræða. Einnig er blöðruhálskirtillinn rann-
sakaður með fingurþreifingu í gegnum
endaþarminn. Ómskoðun í gegnum enda-
þarm er önnur aðferð. Með hjálp ómsjár-
innar eru síðan tekin vefjasýni með grannri
nál, en með smásjárskoðun við vefja-
rannsókn á sýni úr kirtlinum er oftast unnt
að gefa afdráttarlausa greiningu.
Meðferð. Hægt er að meðhöndla
blöðruhálskirtilskrabbamein á marga vegu
og stundum er ákveðið að veita enga
meðferð að sinni heldur bíða átekta. Ef
æxlið hefur ekki dreift sér út fyrir blöðru-
hálskirtilinn þegar það uppgötvast eru
batahorfur sjúklingsins góðar, einkum ef
æxlið er fjarlægt með aðgerð þar sem allur
kirtillinn er numinn á þrott. Aðgerðin
getur leitt til getuleysis og í vissum til-
fellum þvagleka. Stundum er þeitt geisla-
meðferð, sem getur læknað staðbundið
blöðruhálskirtilskrabbamein. Geislameð-
ferð getur haft aukaverkanir, t.d. getuleysi
og óþægindi í endaþarmi. Ef krabbameinið
hefur dreift sér út fyrir blöðruhálskirtilinn
er ekki hægt að fjarlægja allt æxlið með
skurðaðgerð. Þá er unnt að beita ýmsum
aðferðum sem verka gegn karlhormónum,
en þeir örva vöxt blöðruhálskirtilskraþþa-
meins. Unnt er að takmarka framleiðslu
og áhrif testósterons með lyfjum en einnig
má fjarlægja eistu með skurðaðgerð í
þeim tilgangi. (sumum tilvikum er blöðru-
hálskirtilskrabbamein meðhöndlað með
krabbameinslyfjum. Geislameðferð er
stundum beitt til að minnka æxlisvöxt og
lina verki vegna beinmeinvarpa.
Horfur. Þrátt fyrir að horfur sjúklinga
með blöðruhálskirtilskrabbamein séu oft
góðar þá er það samt sem áður (öðru sæti
á skrá um dánarorsakir af völdum krabba-
meina á (slandi og árlega deyja rúmlega
40 karlmenn af völdum þessa krabba-
meins. Aðeins lungnakrabbamein veldur
fleiri dauðsföllum hjá körlum af völdum
krabbameins á (slandi. Hjá einstaklingum
sem greinast með æxli er teljast bundin
við blöðruhálskirtilinn er lifun mjög góð
og jafnvel yfir 90%. En ef æxlið hefur
dreift sér út fyrir kirtilinn er lifun mun
lægri. Sjúkdómurinn dreifist oft til beina
og er þá ólæknandi, en oft geta menn
samt lifað með sjúkdóminn í þó nokkurn
tíma og stundum mörg ár. Nú eru á lífi um
1300 Islenskir karlmenn sem hafa greinst
með krabbamein I blöðruhálskirtli.
Grein eftir Jón Gunnlaug Jónasson
meinafræðing, yfirlækni Krabbameins-
skrár Krabbameinsfélags (slands og dós-
ent við læknadeild Háskóla íslands. Byggt
á kafla úr bókinni Krabbamein á (slandi,
sem kom út fyrir tveimur árum.
Nýgengi og dánartíðni krabbameins í blöðruhálskirtli
Greiningarár / dánarár
20