Heilbrigðismál - 01.09.2006, Blaðsíða 25

HERFERÐIN GEGN REYKINGUM
HÓFST FYRIR ÞRJÁTÍU ÁRUM
Það var seint á árinu 1975 að Krabba-
meinsfélag Reykjavíkur tók að sér, í sam-
ráði við Krabbameinsfélag (slands, að
hrinda í framkvæmd áætlun um stóraukna
baráttu til að draga úr reykingum barna
og unglinga. Brýn ástæða lá að baki þess-
ari ákvörðun: Borgarlæknirinn í Reykjavík
hafði árið áður staðið fyrir allsherjarkönnun
á reykingavenjum barna, níu ára og eldri, í
grunnskólum borgarinnar. Niðurstöðurnar
lágu nú fyrir og voru uggvænlegar. Nær
fjórðungur nemendanna allra sagðist
reykja, en um helmingur í efsta bekknum,
þá 9. bekk. Við þessu varð að bregðast. Af
könnuninni varð Ijóst að varnirnar gegn
reykingum yrðu að byrja með yngri
börnum en áður hafði verið talið brýnt og
ná til eldri aldursflokka eftir því sem kostur
væri. Ákveðið var að hefjast handa f tólf
ára bekk (þá 6. bekk), en könnunin hafði
sýnt að níunda hvert tólf ára barn var farið
að reykja. Það auðveldaði Krabbameins-
félaginu að ná samstarfi við skólana um
hið nýja verkefni að félagið hafði um skeið
verið ein helsta stoð þeirra (viðnámi gegn
reykingum, svo sem með sýningum og láni
á fræðslumyndum og útvegun fræðslu-
efnis.
BARÁTTA UNGA FÓLKSINS
Lagt var upp með þá grundvallarhug-
mynd að baráttan gegn reykingum ungs
fólks ynnist hvað best með baráttu ungs
fólks gegn reykingum. Því skyldi lagt kapp
á að vekja áhuga barnanna á reykinga-
vörnum og þátttöku ( þeim og gefa þeim
tækifæri til að láta þar að sér kveða. Frá
upphafi var stefnt að því að starfið með
börnunum yrði ekki einangrað fyrirbæri
heldur gæti stuðst við öflugt upplýsinga-
og áróðursstarf úti í þjóðfélaginu og, svo
fljótt sem verða mætti, opinbera löggjöf til
að draga úr reykingum.
Fyrstu sporin voru stigin f Breiðholts-
skóla í Reykjavík í desember 1975 og þar
voru lagðar Ifnurnar um mikilvæga starfs-
hætti í samráði við skólastjórann sem mjög
hafði hvatt til hins nýja verkefnis, og kenn-
arana í sjötta bekk skólans. Ákveðið var að
fyrst fengi hver deild sjötta bekkjar tvær
heimsóknir frá Krabbameinsfélaginu (í
seinna skiptið kvikmyndasýningu) ( því
skyni að fræða þau um skaðsemi reykinga
og hvetja þau til að neyta aldrei tóbaks og
taka virkan þátt í baréttunni gegn tóbaks-
neyslu, sér í lagi reykingum. Síðan væri f
hverri deild efnttil hópvinnu nemendanna
undir stjórn kennara, um áhrif og afleið-
ingar reykinga. Skyldi byggt á leiðbein-
ingum og fræðsluefni frá Krabbameins-
félaginu og heimildum sem börnin
útveguðu sér sjálf eftir ýmsum leiðum. Að
því búnu mundu hóparnir kynna afrakstur
vinnu sinnar innan bekkjarins og hver
bekkjardeild síðan flytja fræðsludagskrá
með kynningarefni sínu fyrir yngri börn f
skólanum. Kann það að hafa verið fyrsta
dæmi um ráðagerð um skipulega jafn-
ingjafræðslu í skólum hér á landi.
Allt þetta gekk eftir í Breiðholtsskóla.
Nemendurnir reyndust mjög næmir fyrir
boðskapnum frá Krabbameinsfélaginu og
áhugasamir um eftirfarandi hópstarf og
kynningu fyrir yngri skólasystkin. Kom
þegar í Ijós sú fjölbreytni sem átti eftir að
einkenna kynningarefnið sem varð til f
slfkri hópvinnu, svo sem stutt erindi, sam-
töl og jafnvel leikþættir, sögur og vísur,
veggspjöld og teikningar. Jafnframt ósk-
uðu fleiri skólar eftir að tengjast þessu
verkefni. Náði það á skólaárinu að meira
eða minna leyti til allra tólf ára þekkja í tíu
skólum á höfuðborgarsvæðinu og einum
skóla utan þess. Samtals voru þetta 35
bekkjardeildir. Fullt samráð hafði þegar í
janúar verið haft við fræðslu- og heilbrigð-
isyfirvöld borgarinnar um átakið og stuðn-
ingur þeirra tryggður.
Hinn 7. apríl 1976 var efnt til fundar með
fulltrúum allra bekkjardeildanna í þeim
átta skólum sem þá þegar hafði verið
unnið með. Höfðu þá nær allir í þessum
bekkjum lýst eindregnum vilja sínum til að
byrja ekki að reykja en berjast eftir megni
gegn tóbaksneyslu. Á fundinum voru við
mikinn fögnuð samþykktar ályktanir,
meðal annars gegn tóbaksauglýsingum,
óbeinum reykingum og sölu tóbaks til
barna og unglinga.
Að tilhlutan Krabbameinsfélagsins og í
tengslum við þetta átak í sjötta bekk fóru
svo læknanemar vorið 1976 á fund 13 ára
nemenda í nokkrum skólum til að fræða
þá um skaðsemi reykinga. Var það upphaf
áratuga árvissrar samvinnu félagsins og
læknanema um tóbaksvarnafræðslu í
skólum, yfirleitt í þeim sama aldursflokki.
VAKTI MIKLA ATHYGLI
Hið nýja átak vakti mikla athygli innan
skólanna og hjá almenningi, og lofsam-
lega var fjallað um það í fjölmiðlum. Þegar
á næsta skólaári, 1976-1977, náði átakið
til nær allra sjöttubekkjardeilda á höfuð-
borgarsvæðinu. Einnig var farið í meira en
þrjátíu skóla utan höfuðborgarsvæðis, víðs
vegar um landið, og þá kappkostað að ná
til allra nemenda tólf ára og eldri. Urðu
slfkar ferðir frá Krabbameinsfélaginu út á
land veigamikill fastur liður f starfinu.
Fyrstu þrjú skólaárin hvfldi skipulagning
og mestöll framkvæmd skólastarfsins af
hálfu Krabbameinsfélags Reykjavíkur á
einum manni, framkvæmdastjóranum, en
haustið 1978 var ráðinn fyrsti fræðslu-
fulltrúinn til að sinna þessu starfi með
honum og síðar var fræðslufulltrúum
fjölgað. Við þetta var hægt að færa út
kvíarnar og fjölga smátt og smátt þeim
aldursflokkum sem fræðslustarfið beindist
að uns heimsóknirnar náðu til allra aldurs-
flokka ellefu ára og eldri.
Þótt heimsóknir Krabbameinsfélagsins
miðuðu fyrst og fremst að fræðslu um
skaðsemi beinna og óbeinna reykinga, og
raunar hvers kyns tóbaksneyslu, þá var
jafnframt rætt við nemendurna um
Fræðslufulltrúarnir Oddur Albertsson og Erna Haraldsdóttir í skólaheimsókn.
Um þessar mundir eru liðin þrjátíu ár frá byrjun þess viðamikla átaks
gegn tóbaksreykingum í grunnskólum landsins sem gjarnan hefur verið
kallað „herferðin gegn reykingum" og vakti þjóðarathygli fyrir skipulag,
nýstárleg vinnubrögð og umtalsverðan árangur.
25