Samtíðin - 01.07.1943, Qupperneq 11

SAMTlÐIN
7
STEINDÓR STEINDÓRSSON frá Hlöðum:
sing
Fyrir RÚM-
UM 100 ár-
um réðst Hið ís-
lenzka bók-
menntafélag i
það stórræði að
safna til og und-
irbúa fullkomna
lýsingu íslands,
er bæði skyldi
ná yfir land og þjóð. Frumkvæðið að
því starfi álti Jónas Hallgrímsson.
En litill vafi er á því, að forráða-
mönnum féiagsins var þá fyllilega
ljóst, liversu mikilvægt það væri,
enda segir svo í boðsbréfi þvi, er
sent var prestum á íslandi um að
semja sóknalýsingar: „Það er liarla
áriðandi liverri þjóð að þekkja tii
hlitar land það, sem hún býr í og á-
stand sjálfrar sín i öllu tilliti, en það
getur hún því aðeins,að rétt og greini-
ieg lýsing á landinu og þjóðinni bafi
verið samin og sett á bækur, er síðan
komi í ahnennings bendur.“ Undir
boðsbréfið rituðu nöfn sin Finnur
Magnússon, Jónas Hallgrímsson,
Konráð Gíslason, Brvnjólfur Péturs-
son og Jón Sigurðsson. Sendi félagið
boðsbréf þetta ölluni prestum á land-
inu og fékk þá til að rita sóknalýs-
ingar og sýslumenn til að semja
sýslulýsingar. Meginið af lýsingum
þessum var samið. Eru þær enn til
og má teija þœr hinar merkustu
r
Islands
lieimildir. Sjálft lýsingarstarfið fór
þó út um þúfur, því að Jónas Hall-
grímsson, sem var lífið og sálin í
þessu starfi, átti þá skammt eftir ó-
lifað, og Jón Sigurðsson, sem átti að
semja annan aðallduta lýsingarinnar,
þ. e. þjóðarlýsinguna, fékk öðrum
bnöppum að lineppa. Þó má ekki
gleyma þvi, að um þessar sömu
mundir studdi Bómenntafélagið bin-
ar merkilegu landmælingar Bjarnar
Gunnlaugssonar og gaf út uppdrátt
Iians, sem var fullprentaður árið
1818.
Árin liðu, og Islandslýsingin lá i
þagnargildi. Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar var enn
um nokkra áratugi fyllsta lieimildar-
ritið um land vort og þjóð. Hún er að
vísu gagnmerkt heimildarrit, en eigi
verður því gleymt,að liún er skráð um
miðja 18. öld, og hún eða fróðleikur
bennar varð aldrei almenningseign á
íslandi. Eftir 1880 hóf Þorvaldur
Tlioroddsen bið mikla rannsóknar-
starf sitt. Hann mun þegar frá ung-
um aldri liafa liaft í liyggju að semja
fullkomna lýsingu Islands, er leyst
gæti Ferðabók Eggerts af liólmi, sem
böfuðbeimild um landið. Þetta tókst
bonum að vísu, því að enn kom Bólc-
menntafélagið til sögunnar og gaf
út almenna landslýsingu í tveimur
binduni 1908—1911, og síðar tvö
bindi af landbúnaðarsögu 1919—
Lý
SteincI. Steindórsson