Fréttablaðið - 30.03.2010, Blaðsíða 20

20 30. mars 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Lögreglukórinn
UMRÆÐAN
Vilhjálmur H. Vil-
hjálmsson skrifar um
forvirkar rannsóknar-
heimildir
Fjölmiðlar hafa að undanförnu fjallað
gagnrýnislaust um nauð-
syn þess að lögreglan fái
auknar rannsóknarheimildir til
þess að berjast gegn skipulagðri
glæpastarfsemi. Hugtakið for-
virkar rannsóknarheimildir lög-
reglu virðist vera samheiti yfir
athafnir sem heimila lögreglu
að hafa borgarana undir eftir-
liti og skerða þannig grundvall-
armannréttindi þeirra án þess
að þeir sem sæta eftirlitinu hafi
réttarstöðu grunaðs manns í
sérstöku sakamáli. Af framan-
greindri umfjöllun fjölmiðla má
ráða að lögreglu sé almennt vel
treystandi til að fara með slíkar
rannsóknarheimildir lögum sam-
kvæmt. Svo er ekki.
Ólögmætt eftirlit
Með dómi Héraðsdóms Reykja-
víkur í máli nr. E-5194/2008 var
íslenska ríkið dæmt til greiða
einstaklingi skaðabætur vegna
ólögmætrar notkunar á eftirfar-
arbúnaði. Íslenska ríkið sótti um
leyfi til að áfrýja málinu en því
synjaði Hæstiréttur. Áður hafði
Hæstiréttur komist að þeirri nið-
urstöðu að Lögreglustjóranum á
höfuðborgarsvæðinu bæri að láta
af þeirri aðgerð að fylgjast með
bifreið viðkomandi með eftir-
fararbúnaði, sbr. Hrd. í máli nr.
38/2008. Sú niðurstaða héraðs-
dóms að rannsóknaraðgerð Lög-
reglustjórans á höfuðborgar-
svæðinu hafi verið ólögmæt og
brotið gegn friðhelgi einkalífs
viðkomandi stendur því óhögg-
uð.
Íslenska ríkið og lögregluyfir-
völd viðurkenna að eftirfararbún-
aður hafi verið notaður lengi við
rannsókn sakamála á Íslandi eða
a.m.k. frá árinu 1999. Búnaður-
inn var því notaður ólöglega við
rannsókn sakamála í að a.m.k. tíu
ár, en notkuninni var veitt laga-
stoð 1. janúar 2009. Eftir því sem
næst verður komist hafa mest
verið til þrjú eintök af eftirfar-
arbúnaðinum sem hafa verið í
stanslausri notkun. Það verður
því að telja að þeir aðilar sem
búnaðinum var beitt gegn með
ólögmætum hætti skipti tugum
ef ekki hundruðum. Aðeins einn
þessara manna hefur fengið tjón
sitt bætt.
Ástæðan fyrir því að aðrir hafa
ekki leitað réttar síns er sú að
þeim er ekki kunnugt um að lög-
reglan hafi beitt þá ólögmætum
rannsóknaraðgerðum, en þeim
sem eftirfararbúnaðin-
um var beint gegn var
ekki tilkynnt um rann-
sóknaraðgerðina þegar
hún var yfirstaðin eins
og lögreglu ber að gera
samkvæmt grunnreglum
sakamálaréttarfars.
Húsleit án heimildar
Um miðjan dag í septemb-
er 2009 braust Lögreglu-
stjórinn á höfuðborgarsvæðinu
inn í íbúð í fjölbýlishúsi á höfuð-
borgarsvæðinu og framkvæmdi
þar leit án þess að til grundvallar
lægi dómsúrskurður sem heimil-
aði leitina. Rök lögreglunnar fyrir
húsleitinni voru þau að heyra
hefði mátt tónlist úr íbúðinni, en
það væri þekkt aðferð fíkniefna-
ræktenda að spila tónlist á meðan
ræktun færi fram. Lögreglan
gerði enga tilraun til þess að hafa
samband við eiganda eða leigjanda
íbúðarinnar áður en húsleitin var
framkvæmd eins og lögreglu bar
að gera lögum samkvæmt. Ekk-
ert saknæmt fannst við húsleit
lögreglu og leitin var ekki fram-
kvæmd í þágu rannsóknar á sér-
stöku sakamáli þar sem leigjandi
eða eigandi íbúðarinnar var með
réttarstöðu grunaðs manns.
Þegar leitin var yfirstaðin hafði
lögreglan samband við leigjanda
íbúðarinnar og bað hann að hitta
lögreglu á bensínstöð við Miklu-
braut þar sem leigjandanum var
tilkynnt um leitina á heimili hans
og afhentir nýir lyklar að íbúð-
inni.
Fjölmiðlar í húsleit
Snemma á síðasta ári fram-
kvæmdi Lögreglustjórinn á
höfuðborgarsvæðinu húsleit á
heimili barnafjölskyldu á höf-
uðborgarsvæðinu. Húsleitin var
framkvæmd á meðan að húsráð-
endur voru í fríi í útlöndum. Að
frumkvæði lögreglu voru fjöl-
miðlamenn frá einum ljósvaka-
miðlanna viðstaddir húsleitina.
Lögreglan veitti þeim aðgang að
heimili fjölskyldunnar þar sem
frétta- og kvikmyndatökumaður
viðkomandi fjölmiðils athöfn-
uðu sig að vild. Ekkert saknæmt
fannst við húsleit lögreglu og var
sakamálið sem var grundvöllur
húsleitarinnar fellt niður. Fjöl-
skyldan hafði því ekkert sér til
sakar unnið.
Öðru máli gegnir um Lögreglu-
stjórann á höfuðborgarsvæðinu
sem gerðist sekur um margvís-
leg lögbrot gagnvart fjölskyld-
unni, s.s. brot gegn friðhelgi
einkalífs, þagnarskyldu, með-
alhófsreglu og reglum um rétt-
láta málsmeðferð, með því að til-
kynna fjölmiðlum um húsleitina
og gefa þeim kost á að vera þátt-
takendur í leitinni.
Benjamin Franklin sagði:
Sá sem er reiðubúinn að fórna
frelsinu fyrir öryggi á hvor-
ugt skilið og mun á endanum
tapa hvort tveggja. Af framan-
greindum dæmum og þeirri ein-
hliða umræðu sem ríkir á Íslandi
um ofangreind málefni, jafnt af
hálfu fjölmiðlamanna sem stjórn-
málamanna, er ljóst að aðvörun-
arorð bandaríska stjórnspek-
ingsins eiga jafn vel við í dag og
þegar þau féllu fyrst.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
VILHJÁLMUR H.
VILHJÁLMSSON
Þegar leitin var yfirstaðin
hafði lögreglan sambandi
við leigjanda íbúðarinnar og
bað hann að hitta lögreglu
á bensínstöð við Miklubraut
þar sem leigjandanum var
tilkynnt um leitina á heimili
hans og afhentir nýir lyklar
að íbúðinni.
Það er innbyrðis ósamræmi í númerum páskaeggja. Er ekkert eftirlit með þessu?
www.ms.is/gottimatinn

gott í páskamatinn
– Þú finnur fjölda girnilegra uppskrifta á www.gottimatinn.is
EX
PO
· w
w
w
.exp
o
.is
Aust
urhr
aun
Reyk
janes
braut
Miðhraun
Ka
up
tú
n
Mi
ðh
rau
n
IKEA
MAREL
Rey
kja
nes
bra
ut