Fréttablaðið - 27.04.2010, Blaðsíða 6

6 27. apríl 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Þáttur forsetans og lærdómarnir
Í skýrslu rannsóknarnefnd-
ar Alþingis er kallað eftir
að hlutverk forseta Íslands
verði gert skýrara í stjórn-
arskrá og að settar verði
reglur um hlutverk hans og
verkefni. Þá er kallað eftir
að embættið setji sér siða-
reglur. Forsetinn sjálfur
hefur tekið dræmt í þessar
tillögur en nokkrir lýst sig
sammála þeim. Í þeim hópi
er forsætisráðherra sem
hefur þegar hafið undirbún-
ing að setningu siðareglna.
Tveimur dögum eftir að skýrsl-
an kom út leitaði Morgunblaðið
álits Ólafs Ragnars Grímssonar
á þeim tillögum sem þar koma
fram. Sagði hann ekki nýtt að
sumir vildu skýra stöðu forset-
ans í stjórnaskrá en að ekkert í
skýrslunni kallaði sérstaklega á
slíkt. „Það hefur gætt tilhneiging-
ar hjá embættismönnum og ein-
staka ráðuneytum að vilja girða
forsetann af með regluverki sem
er sett af ráðuneytunum. En þá
gleyma menn að forsetinn er þjóð-
kjörinn og ber ábyrgð gagnvart
þjóðinni. Því gengur það ekki að
slíkar stofnanir taki sér vald til að
setja honum reglur,“ sagði Ólaf-
ur. Og um tillöguna um að emb-
ættið setji sér siðareglur sagði
hann: „Ég held að ekkert embætti
á Íslandi sé eins opið og gagnsætt
og forsetaembættið er orðið. Við
höfum í áraraðir birt á heimasíðu
embættisins frásagnir af öllum
fundum forsetans. Einnig höfum
við birt allar ræður forsetans og
ýmsar aðrar upplýsingar. Þannig
höfum við reynt með gagnsæi og
opnum stjórnunarháttum að bæta
siðahætti embættisins.“
Gripið til aðgerða
Jóhanna Sigurðardóttir forsæt-
isráðherra er á öndverðum meiði
við Ólaf Ragnar. Hún telur þörf á
gagngerum breytingum. Í ræðu
á flokksstjórnarfundi Samfylk-
ingarinnar á dögunum sagði hún:
„Stöðu forsetans þarf að endur-
skoða“, og „Í ljósi skýrslunnar
þarf einnig að setja embætti for-
seta Íslands siðareglur“.
Jóhanna vill sumsé ganga
lengra en siðferðishópur rann-
sóknarnefndarinnar sem sagði
æskilegt að forsetaembættið setti
sér sjálft siðareglur. Og Jóhanna
situr ekki við orðin tóm; undir-
búningur að siðareglunum er haf-
inn á vegum stjórnarráðsins.
Ráðherrarnir og sendiherr-
arnir fyrrverandi, Svavar Gests-
son og Þorsteinn Pálsson, eru
sama sinnis og Jóhanna. Í þætt-
inum Sprengisandi á Bylgjunni á
sunnudag kváðu báðir nauðsyn-
legt að forsetaembættinu verði
settar starfs- og siðareglur auk
þess sem hlutverk þess verði
skýrt í stjórnarskrá.
Fátt skráð
Fjallað er um forsetaembættið
í 28 greinum í stjórnarskránni.
Þar er í fáu vikið að hlutverki
forseta að frátöldu því er snýr að
Alþingi.
Guðni Th. Jóhannesson, sagn-
fræðingur og lektor við Háskól-
ann í Reykjavík, segir að forset-
arnir hafi í gegnum árin mótað
embættið eftir sínu höfði. Meira
sé um óskráðar reglur en skráð-
ar. Hann rekur ekki minni til þess
að áður hafi verið rætt um þörf á
að setja því sérstakar siðareglur
þótt styr hafi staðið um ákveðn-
ar aðgerðir eða yfirlýsingar for-
seta. „Sumum stjórnmálamönnum
þótti til dæmis Sveinn Björnsson
alltof ráðríkur og sumum þótti
Vigdís Finnbogadóttir tala af sér
á fundi í Kína. Það má finna ein-
stök slík dæmi en það hefur aldrei
verið deilt eins mikið um hlutverk
forsetans og í embættistíð Ólafs
Ragnars.“
Pólitískt eða táknrænt?
Í ljósi sögunnar og krafti stjórn-
arskrárinnar má vissulega líta á
forsetaembættið á mismunandi
vegu, bæði pólitískt og táknrænt.
Hvergi er stafkrók að finna í
stjórnarskránni um að embætt-
ið eigi að vera sameiningartákn
þjóðarinnar en á hinn bóginn er
kveðið á um að forsetinn eigi að
ákveða fjölda ráðherra og skipta
með þeim störfum. Þá hefur hann
í hendi sér hvort lög öðlast gildi
eða þjóðin greiði um þau atkvæði,
hann getur lagt fram frumvörp,
rofið þing og gert samninga við
önnur ríki. Með öðrum orðum er
kveðið á um ýmis pólitísk afskipti
forsetans.
„Þetta hefur farið eftir því
hvernig forsetarnir hafa túlkað
hlutverk sitt,“ segir Guðni um
mótun embættisins hverju sinni.
„Vigdís og Kristján Eldjárn voru
með það á hreinu að þau væru
ekki pólitískir forsetar heldur
sameiningartákn.“
Persónan og embættið
Ríkisstjórnin hefur á dagskrá að
efna til stjórnlagaþings og ligg-
ur frumvarp þess efnis fyrir
Alþingi. Víst er að á því verði
kaflinn um forsetann tekinn til
endurskoðunar, hverjar svosem
niðurstöðurnar verða.
Guðni segir ómögulegt að segja
til um hvort gagngerar breyt-
ingar verði gerðar á þeim hluta
stjórnarskrárinnar sem snýr að
forsetaembættinu. Nefnir hann í
því sambandi að vinsældir Ólafs
Ragnars sveiflist mikið.
Líklegt er einmitt að störf
Ólafs Ragnars verði einkum höfð
til hliðsjónar ef og þegar stjórn-
arskráin verður endurskoðuð. Sú
var í það minnsta raunin í störf-
um síðustu stjórnarskrárnefnd-
ar, samkvæmt heimildum Frétta-
blaðsins. Menn staðnæmdust
sífellt við persónu Ólafs Ragnars
þegar embættið var til umfjöll-
lunar.
Að mati Guðna er það hins
vegar eðlilegt og í samræmi við
stjórnarskrá að framkvæmda-
valdið setji forsetaembættinu
siðareglur. Í stjórnarskrá segir jú
að forsetinn láti ráðherra fram-
kvæma vald sitt. „Það gæti hins
vegar orðið pólitískt bitbein og ef
maður þekkir Ólaf Ragnar Gríms-
son rétt finnst honum eflaust lítið
vit í að pólitíkusarnir setji sig í
þær stellingar að segja honum
hvað hann má segja hverju sinni
og hvað ekki.“
Er á netinu
Líkt og sést af tilvitnuninni í Ólaf
Ragnar í Morgunblaðinu virðist
hann telja heimasíðu embættis-
ins, forseti.is, þjóna á einhvern
hátt hlutverki siðareglna. Með
því að birta þar ræður, frásagnir
af fundum og ýmsar aðrar upp-
lýsingar sé reynt með gagnsæi og
opnum stjórnunarháttum að bæta
siðahætti embættisins.
Guðni telur þessa skoðun sam-
ræmast illa raunveruleikanum.
„Í huga fólks snýst þessi umræða
ekki um að hafa flotta heimasíðu,
þetta snýst um að það séu fastar
reglur um hvernig forsetinn eigi
að sinna störfum sínum, hverja
hann eigi að hitta að máli, fyrir
hverja hann eigi að skrifa bréf og
þar fram eftir götunum.“
bjorn@frettabladid.is
Áratuga gamalt forseta-
embættið enn í mótun
Á BESSASTÖÐUM Ólafur Ragnar Grímsson hefur verið forseti frá 1996. Framganga hans í aðdraganda bankahrunsins varð til þess
að Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra hefur sett af stað vinnu við setningu siðareglna fyrir forsetaembættið. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Rannsóknar-
Samfylkingarfélagi í Reykjavík hélt fyrsta félagsfundinn af
remur um sk rslu rannsóknarnefndar Al ingis mi vikudaginn 14.
apríl. Fjölmenni var á fundinum og voru gó ar umræ ur me al
félagsmanna a loknum áhugaver um framsögum eirra Sigur ar
Líndals, lagaprófessors og Jóhanns Haukssonar, bla amanns.
Annar fundurinn var haldinn sl. mi vikudag, ann 21. apríl.
Frummælendur voru Valger ur Bjarnadóttir, ingkona og Jóhann
Ársælsson, fyrrverandi ingma ur en fundurinn bar yfirskriftina
"Hva a lærdóm má Samfylkingin draga af sk rslunni?" Sem fyrr
voru gó ar og skapandi umræ ur a loknum framsöguerindum.
Næsta mi vikudag, ann 28. apríl, mun umræ an um
rannsóknarsk rsluna halda áfram á vettvangi félagsins. ri ji
fundurinn ver ur á Hallveigarstíg 1, hefst kl. 20.30 og nú er
komi a félagsmönnum a segja sko un sína á sk rslunni.
______________________________________________
Mi vikudagur 28. apríl
Hva finnst ér um sk rsluna?
Á ri ja fundinum ver a engir frummælendur heldur munu
flokksfélagar eiga svi i . Haldin ver ur opin hugmyndasmi ja
ar sem félagsmenn fjalla um sk rsluna, spyrja spurninga og
deila hugsunum sem kvikna hafa eftir vi bur i sí ustu vikna.
Umræ um stjórnar Ásgeir Beinteinsson, skólastjóri.
______________________________________________
Vi hvetjum félagsmenn og a ra sem hafa áhuga á a ræ a og
kynna sér efni sk rslunnar a fjölmenna á mi vikudagsfundi
félagsins og taka átt í mótun samfélagsins.
Allir velkomnir!
Stjórn Samfylkingarfélagsins í Reykjavík
sk rslan

Félag um hugræna atferlismeðferð og Sálfræðideild Háskóla Íslands
kynna fyrirlestur norska sálfræðingsins Torkil Berge:

Bætt aðgengi að sálfræðilegri meðferð

Torkil Berge er formaður norska félagsins um hugræna atferlismeðferð og
fyrrum ritstjóri norska tímaritsins um sálfræði. Hann hefur ritað bækur um
þunglyndi og kvíða fyrir fagmenn og almenning og verið í framvarðarsveit að
innleiða gagnreyndar aðferðir í meðferð þunglyndis í Noregi.

Fyrirlesturinn fer fram miðvikudaginn 28. apríl klukkan 12:00-13:00
í húsnæði Endurmenntunar Háskóla Íslands og er öllum opinn.

Fjallað er um hlut forseta Íslands á níu blaðsíðum í skýrslunni, í sérstökum
kafla vinnuhóps um siðferði. Þar er komist að þeirri niðurstöðu að forsetinn
hafi gengið hart fram í þjónustu sinni við útrásina og þá einstaklinga sem
fremstir voru í flokki. Hann, ásamt öðrum, beri siðferðilega ábyrgð á því leik-
riti sem leikið var í kringum foringja útrásarinnar og fyrirtæki þeirra og hafi
gengið mjög langt í þjónustu við einstök fyrirtæki og einstaklinga. Bent er á
að ábyrgð forsetans liggi í því sem hann segi á opinberum vettvangi og við
hverja hann tali. „Í ljósi sögunnar hefði þurft mun meiri aga og reglufestu
við ákvarðanatöku, hófsemi í framkvæmdagleðinni, reglur um skráningu
fundargerða sem og óæskileg tengsl milli einstaklinga“, segir í skýrslunni.
Lærdómarnir eru eftirfarandi:
■ Skýra þarf hlutverk forseta Íslands mun betur í stjórnarskránni.
■ Setja þarf reglur um hlutverk og verkefni forseta Íslands og samskipti
hans við önnur ríki.
■ Æskilegt væri að forsetaembættið setti sér siðareglur þar sem meðal
annars yrðu ákvæði um það með hvaða hætti er eðlilegt að hann veiti
viðskiptalífinu stuðning.
FRÉTTASKÝRING: Xxxxxxx