Fréttablaðið - 24.02.2011, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR 24. febrúar 2011 21
Í viðtali við Ástu Sýrusdóttur, framkvæmdastjóra Purity
Herbs, sem birtist í blaðinu
„Akureyri“ 2. desember sl. undir
fyrirsögninni „Vottun er oft sjón-
hverfing“ eru nokkrar meinlegar
rangfærslur sem þörf er á að leið-
rétta. Þar heldur hún því fram að
vottun sé blekkingarleikur og að
vörur sem hlotið hafa lífræna vott-
un geti innihaldið skaðleg kemísk
efni. Með þessu er gerð tilraun
til að varpa rýrð á það mikilvæga
þróunarstarf sem framleiðend-
ur vottaðra lífrænna afurða hafa
unnið á liðnum áratugum, ekki
síst í þágu íslenskra neytenda. Þá
er með þessu sömuleiðis gert lítið
úr vottun lífrænna afurða sem
Vottunarstofan Tún annast hér á
landi. Hafa ber í huga að Tún er
faggildur vottunaraðili sem fylgir
alþjóðlegum stöðlum í sínu vott-
unarstarfi og á samstarf við virta
vottunaraðila í öðrum löndum,
m.a. Soil Association í Bretlandi.
Þær vörur sem hljóta vottun Túns
þurfa að uppfylla strangar kröfur
í samræmi við ítarlegt regluverk
IFOAM (sem er alþjóðleg hreyf-
ing fagaðila á þessu sviði) og ESB
um lífræna framleiðslu. Vottun líf-
rænna snyrti- og heilsuvara bygg-
ir á fjölþjóðlegu samstarfi leiðandi
vottunarstofa í Evrópu.
Með ósk um vottun er óháðum
aðila falið að ganga úr skugga um
að viðkomandi framleiðandi vinni
í samræmi við opinberlega skil-
greindar aðferðir. Á grundvelli
vottunar fær framleiðandinn
heimild til að merkja afurð sína
með vottunarmerki. Hin leiðin er
að fyrir tæki votti sjálf eigin verð-
leika, en sjálfsvottun býður heim
hættunni á sjónhverfingum og
skrumi sem kann að skaða hags-
muni þeirra sem raunverulega
vinna eftir lífrænum aðferðum. Af
þeim sökum er vottun óháðs aðila
nú lögbundin fyrir lífræna land-
búnaðarframleiðslu og krafan um
vottun breiðist ört út til iðngreina
sem byggja á lífrænum hráefnum.
Í umræddri grein er m.a. haft
eftir Ástu að „ekki fari á milli mála
að jurtirnar sem notaðar eru í t.d.
krem frá Purity Herbs séu eins
hreinar og kraftmiklar og kost-
ur er. Þær jurtir sem tíndar séu
innan girðingar á vottuðum svæð-
um hafi ekki neina yfirburði yfir
þær fersku jurtir sem fyrirtæk-
ið nýtir sér og bæti engu við gæði
varanna.“ Hér gætir misskilnings
á því hver tilgangur vottunar er.
Vottunin felur ekki í sér flóknar
efnagreiningar á efnasamsetningu
jurtanna. Með vottun er gengið úr
skugga um að jurtunum sé safnað
á landi sem framleiðandinn hefur
eftirlit með og ábyrgist að hvorki
fái tilbúinn áburð eða eiturefni,
hvort sem það er afgirt eða ekki,
og að nýtingin sé sjálfbær þann-
ig að ekki sé gengið of nærri nátt-
úrulegu gróðurjafnvægi svæðis-
ins. Án vottunar hefur neytandinn
enga tryggingu gegn því að jurt-
unum sé safnað úr vegköntum eða
öðrum eftirlitslausum svæðum.
Vottun snýst um neytendavernd; að
tryggja það að lífrænum aðferðum
hafi raunverulega verið beitt við
gerð vöru sem sögð er vera lífræn.
Þá segir Ásta enn fremur í
umræddu viðtali: „Ég er talsmaður
þess að engin leyndarmál fylgi
framleiðslu á snyrtivörum, ekki
frekar en t.d. í matvælaframleiðslu,
en það hefur því miður borið á því
að neytendur séu blekktir. Sumir
telja að sé vara vottuð þýði það
að allt innihald hennar sé lífrænt
ræktað, en svo er ekki. Það kemur
fyrir að bara jurtirnar séu vottaðar
en svo er ýmsum efnum bætt við og
jafnvel er leyfilegt að nota ákveð-
ið hlutfall af kemískum og óæski-
legum efnum í vottaðri vöru.“ Hér
fullyrðir Ásta meir en hófi gegnir,
og skal henni bent á að kynna sér
reglur um vinnslu lífrænna afurða
sem eru afdráttarlausar í kröfum
til samsetningar og merkinga.
Ef samsett vara er kynnt sem
lífræn verða minnst 95% landbún-
aðarefna hennar að vera vottuð
lífræn. Í almennum matvæla- og
snyrtivöruiðnaði eru leyfð hundr-
uð aukefna. En í lífrænni fram-
leiðslu er einungis lítill hluti þeirra
leyfður og notkun þeirra jafnan háð
ströngum skilyrðum sem tilgreind
eru í stöðlum, eftir að gengið hefur
verið úr skugga um að efnin séu
ekki skaðleg. Þannig eru t.d. para-
benar, sodium lauryl sulfate og
fleiri umdeild efni sem finnast í
flestum hefðbundnum snyrtivörum
ekki leyfð í lífrænum vörum.
Því miður kemur fyrir að neyt-
endur eru blekktir, t.d. með því
að vörur séu merktar lífrænar án
þess að þær hafi hlotið til þess
vottun. Því þurfa neytendur að
sýna árvekni og leita eftir vottun-
armerki á þeim vörum sem sagð-
ar eru lífrænar. Ef vottunarmerki
vantar er engin vissa fyrir því að
varan uppfylli þær ströngu kröf-
ur sem gerðar eru til lífrænnar
framleiðslu. Staðlar og vottun eru
trygging fyrir gegnsæi og trausti á
markaði – andhverfa sjónhverfinga
og blekkinga.
Vottun í stað sjónhverfinga
Vottun
Rannveig
Guðleifsdóttir
verkefnastjóri
Þriðjudaginn 15. þ.m. var mynd-uð í Þjóðmenningarhúsinu „Já-
hreyfing“ þeirra samtaka sem
aðhyllast inngöngu Íslands í ESB.
Daginn eftir birti hún heilsíðuaug-
lýsingu í blöðum þar sem taldir
voru upp nokkrir kostir þess fyrir
íslenska þjóð að ganga í ESB. Ein
setning auglýsingarinnar var „Við
fáum ódýrari og fjölbreyttari mat“.
Auglýsingin varð hins vegar til
þess að aðstoðarmaður menntamála-
ráðherra, Elías Jón Guðjónsson, sá
ástæðu til að spyrja já-hreyfinguna
hvaða matvælategundir það væru
sem myndu auðga íslenska matar-
menningu við ESB-aðild. Og hann
vildi að fleiri beindu spurningunni
til þessarar hreyfingar. Hann segist
vera mikill sælkeri og vildi því vita
hvað myndi auka sællífi hans við
ESB-aðild. Þessari ágætu spurningu
fylgdi að vísu aulaleg uppnefning
sem svo gjarnan vill loða við mál-
flutning ESB-andstæðinga og varla
samrýmist stöðu mannsins.
Nú vill svo til að ég deili því með
Elíasi að vera mikill sælkeri og hef
haft það fyrir sið er ég heimsæki
önnur lönd að fara í stórmarkaði og
kynna mér vöruúrval og ekki hvað
síst verðlag. Það vill einnig svo
vel til að ég er nú þessa mánuðina
í námsleyfi og staddur við nám í
Berlín. Eins og Elías kannski veit
er ESB einn markaður fyrir land-
búnaðarafurðir og því er alls stað-
ar í sambandinu hægt að fá land-
búnaðarvörur úr öllum afkimum
þess. Hér í stórmörkuðum er því
hægt að fá skinku frá Spáni eða
Ítalíu, óteljandi tegundir osta t.d.
frá Frakklandi og svo gæti ég lengi
talið, fjölbreytileikinn er mikill, í
alls konar pakkningum og tilverkað
með ýmsum hætti.
Og verðið maður! Franskur „Le
Coq de France“ hvítostur, 200 g,
kostar eina evru!
Hér er hins vegar ekki hægt að fá
íslenska osta, hangikjöt eða súrsaða
hrútspunga. Hvers vegna skyldi það
nú vera? Ekki veit ég hvort Elías
hefur komið til útlanda eða farið í
stórmarkaði erlendra stórborga. Hafi
hann gert það hljómar þessi spurn-
ing hans aulaleg. Ísland er ekki í
dag aðili að hinum stóra evrópska
markaði hvað varðar landbúnaðar-
afurðir. Til að opna fyrir möguleika
á sölu vissra íslenskra landbúnað-
arafurða í Evrópu (og þá eingöngu
óunninna afurða, s.s. lambakjöts í
heilum skrokkum) hefur verið opnað
fyrir innflutning á vissum evrópsk-
um landbúnaðarafurðum til Íslands
í mjög takmörkuðu magni og sem
síðan eru settir á ofurtollar svo sala
þeirra er óraunveruleg. Það hlýtur
að vera nokkuð augljóst að við inn-
göngu Íslands í ESB mun fjölbreyti-
leiki matar aukast verulega, frá
öllum kimum sambandsins.
Ef sælkerinn Elías á leið um
Berlín á næstu mánuðum skal ég
með ánægju sýna honum fjölbreyti-
leika matar í ESB. Og svo gerum við
verðkönnun.
Með kveðju frá ESB-nötter í
Berlín.
Fjölbreytileiki matar í ESB
Ísland og ESB
Kristján E.
Guðmundsson
félagsfræðingur og
framhaldsskólakennari
Ekki veit ég hvort
Elías hefur komið
til útlanda eða farið í stór-
markaði erlendra stórborga.