Fréttablaðið - 05.03.2011, Blaðsíða 26

5. mars 2011 LAUGARDAGUR26
T
hor Vilhjálmsson fæddist í Edinborg 12.
ágúst 1925, sonur hjónanna Guðmundar
Vilhjálmssonar framkvæmdastjóra og
Kristínar Thors.
Hann lauk stúdentsprófi frá MR árið
1944, stundaði nám við norrænudeild
Háskóla íslands 1944-1946, við Háskólann í Notting-
ham í Englandi 1946-1947 og við Sorbonne-háskóla
í París 1947-1952. Thor var bókavörður við Lands-
bókasafnið 1953-55 og starfsmaður Þjóðleikhússins
frá 1956-1959. Hann vann einnig sem leiðsögumaður
og fararstjóri Íslendinga erlendis.
Thor gegndi fjölmörgum trúnaðarstörfum fyrir
rithöfunda og listamenn, hann var meðal annars í
stjórn Rithöfundasambands Íslands frá 1972-1974
og forseti Bandalags íslenskra listamanna frá 1975-
1981. Þá sat hann í þjóðfulltrúaráði Samfélags
evrópskra rithöfunda 1962-1968, í framkvæmda-
stjórn Listahátíðar í Reykjavík 1976-1980 og í undir-
búningsnefnd kvikmyndahátíðar 1978 og 1980. Hann
var stjórnar meðlimur Alliance Francaise árum
saman. Thor var einn stofnenda Bókmenntahátíðar
í Reykjavík og sat í stjórn hátíðarinnar frá upphafi.
Hann var formaður Júdófélags Reykjavíkur í nokkur
ár og var um tíma formaður íslenska PEN-klúbbsins.
Thor var einn stofnenda menningartímaritsins Birt-
ings árið 1955 og sat í ritstjórn þess til 1968.
Fyrsta skáldverk Thors, Maðurinn er alltaf
einn, kom út árið 1950 og síðan sendi hann frá sér
fjölda verka af ýmsu tagi, skáldsögur, smásög-
ur, ljóð og ferðasögur auk fjölda greina og pistla
um menningu og listir. Hann hlaut margvíslegar
viðurkenningar fyrir ritstörf sín, meðal annars
hlaut hann bæði Menningarverðlaun DV í bók-
menntum og Bókmenntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs fyrir skáldsöguna Grámosinn glóir 1986 og
Íslensku bókmenntaverðlaunin fyrir Morgunþulu
í stráum 1998. Verk hans hafa verið þýdd á fjöl-
mörg erlend tungumál. Thor þýddi einnig verk
eftir erlenda höfunda á íslensku, meðal annars eftir
Umberto Eco og André Malraux.
Árið 1992 hlaut Thor bókmenntaverðlaun sænsku
akademíunnar, sem oft eru nefnd Litlu Nóbels-
verðlaunin, fyrir ritstörf. Hann fékk einnig fleiri
erlendar viðurkenningar, meðal annars var hann
heiðursborgari í franska bænum Rocamadour,
hlaut frönsku orðuna Chévalier de l‘art et des
lettres og ítalska orðu, Cavaliere dell‘Ordine dello
Merito. Í desember síðastliðnum var hann gerður
að heiðursdoktor við Háskóla Íslands.
Thor var kvæntur Margréti Indriðadóttur,
fyrrverandi fréttastjóra Ríkisútvarpsins, og saman
eignuðust þau tvo syni: rithöfundinn Guðmund
Andra Thorsson og Örnólf Thorsson forsetaritara.
Ógleymanlegur sem
skáld og manneskja
Thor Vilhjálmsson rithöfundur lést 2. mars. Hann var einn okkar merkustu
rithöfunda, litríkur persónuleiki sem setti svip á borgarlífið og gleymist
ekki þeim sem hann hittu. Friðrika Benónýsdóttir ræddi við nokkra
samferðamenn Thors um ólíkar hliðar skáldsins.
Einar Kárason rithöfundur
„Við Thor vorum búnir að vera vinir undanfarin þrjátíu ár. Við störfuðum
saman á mörgum sviðum, hann fékk mig til dæmis inn í stjórn Bók-
menntahátíðar þegar ég var tæplega þrítugur – með þessum eldri og vitrari,
honum, Einari Braga og fleirum, og við vorum saman í þeirri stjórn æ síðan.
Það gat verið mjög skemmtilegt að vera með honum á fundum. Hann var
alveg logandi af áhuga fyrir því sem hann vildi berjast fyrir og alltaf tilbúinn
að hella sér algjörlega í það, en það kembdi nú ekki aftur af honum þegar
kom að hinu praktíska. Enda kominn yfir miðjan aldur þegar við fórum
að vinna saman og búinn að standa í alls konar stússi. Hann var einn af
stofnendum Bókmenntahátíðar og hafði mikinn metnað fyrir því verkefni og
ákveðnar skoðanir á mönnum, bæði jákvæðar og neikvæðar, og gat verið
mergjaður í tali þegar svo bar undir.
Ég kom inn í stjórn Rithöfundasambandsins þegar ég var 26 ára, ásamt
nokkrum öðrum sem Thor studdi mjög og hann var alla tíð mjög dyggur og
öflugur stuðningsmaður á þeim vettvangi. Hann gat líka verið mjög fyndinn
og skemmtilegur. Ég man eftir því þegar ég var kosinn formaður Rithöfunda-
sambandsins 33 ára gamall, þá kom Thor og klappaði mér á öxlina og sagði
að ég skyldi ekki hafa nokkrar áhyggjur af þessu, ég væri jafngamall og
Kristur var þegar hann var krossfestur.
Við vorum líka saman í stjórn PEN-klúbbsins og það gat verið bæði
skemmtilegt og svolítið sérkennilegt á köflum, en það gat verið mjög
sögulegt og eftirminnilegt að ferðast með honum. Bæði var hann svo
skemmtilegur og fyndinn og svo gat líka verið mikið Sturm und Drang, eins
og Þjóðverjar kalla það, í kringum hann.
En hann var mjög traustur vinur. Okkur gat oft sinnast og við hreytt
skætingi hvor í annan á fundi en það var alltaf gleymt þegar við hittumst
næst og hann tók manni alltaf fagnandi.“
FÉLAGSMÁLAFRÖMUÐURINN THOR
Benedikt Pálsson, júdófélagi Thors í 35 ár
„Thor var ótrúlega kappsamur júdómaður og þoldi illa að
tapa. Hann var geysilega líkamlega sterkur og gaf aldrei
eftir. Þótt ég væri bæði Íslandsmeistari og Evrópumeist-
ari og nærri tuttugu árum yngri en hann trúði hann því
ekki að ég gæti unnið hann og ég verð að viðurkenna að
ég átti oft fullt í fangi með hann. Hann var að glíma við
menn sem voru tuttugu til þrjátíu árum yngri alveg fram
á síðasta dag og þeir höfðu ekkert í hann.
Við æfðum saman einu sinni til tvisvar í viku í öll þessi
ár og hann sagði mér margar sögur af hinum og þessum
með sínum ótrúlega sérstaka húmor. Hann var fljótur
til svars og lét engan eiga inni hjá sér. Einhvern tíma
vorum við í heita pottinum með Steingrími Hermanns-
syni heitnum og hann fer eitthvað að spyrja Thor hvað
hann sé alltaf að gera í þessu júdói. Thor svarar á móti
og segir að Steingrímur hefði nú gott af því að stunda
júdó sjálfur. Steingrímur segist þá kannski bara byrja
á því þegar hann verði sextugur. „Já, þú heldur að þú
verðir kannski orðinn nógu þroskaður til þess þá,“ svarar
Thor að bragði.
Thor var stór í sniðum á allan máta og mjög sérstök
persóna. Orðatiltækin hans voru alveg sérstök og ég
á eftir hann margar vísur sem runnu upp úr honum
við ýmsar aðstæður. Hann var yndislegur maður og ég
elskaði hann út af lífinu.“
JÚDÓKAPPINN THOR
Ástráður Eysteinsson, prófessor
„Slóðin langa sem Thor Vilhjálmsson lagði að baki á
Jakobsveginum um árið er um sumt dæmigerð fyrir rit-
höfundarferil hans. Áttræðir menn fara alla jafna ekki í
átta hundruð kílómetra gönguferð, en sem ferðalangur
og listamaður hafði Thor til að bera styrk, þrautseigju og
andlega burði til að taka stórum áskorunum og standast
þær. Rithöfundarferill Thors er hins vegar ekki Jakobs-
vegur, heldur leið sem hann ruddi sjálfur og á eigin for-
sendum. Hann fagnaði þeim lesendum sem fundu þessa
slóð og fylgdu henni um hríð, en aldrei hvarflaði að
honum að skrifa skáldskap samkvæmt markaðskröfum.
Hann var félagsvera, hrókur alls fagnaðar, sinnti
ábyrgðarstörfum í ýmsum samtökum, skrifaði um list-
sköpun annarra manna og um samfélagsmál, og hann
þýddi merk skáldverk úr fimm tungumálum. En fyrst
og síðast var hann byltingarmaður í íslenskum bók-
menntum; fyrst í smásagnagerð, síðan í ferðasögum og
síðast en ekki síst í skáldsagnagerð. Og í öllum þessum
textum er einnig tónskáld, myndlistarmaður og ljóð-
skáld að verki. Textar Thors geta virst tilraunakenndir og
sprottnir af hugarflugi og spuna, en þegar að er gáð býr
vandvirkni og alúð í dirfskunni. Um leið og hann kann-
aði vegferð mannsins í viðsjálum heimi – í erlendum
borgum, á slóðum íslenskrar náttúru og í turnleikhúsum
hvarvetna – varð íslenskt tungumál stórkostlegt hljóðfæri
í meðförum hans.“
FRUMKVÖÐULLINN THOR
Linda Vilhjálmsdóttir ljóðskáld
„Thor hafði mikil áhrif á mig, bæði sem manneskja og skáld. Hann var til
dæmis fyrsti alvörurithöfundurinn sem kom til mín eftir upplestur, hrósaði
mér, tók í hendina á mér og kynnti sig. Það fannst mér hafa rosalega mikið
að segja. Mér fannst ég hafa verið samþykkt inn í þann félagsskap sem
mig langaði mest að tilheyra á þeim tíma. Hann lagði sig alltaf eftir því að
fylgjast með ungskáldum og hvetja þau til dáða.
Þá hafði ég reyndar ekki lesið neitt eftir hann, hafði gleypt þá tuggu að
hann væri svo þungur og óskiljanlegur, tekið þá ákvörðun að verkin hans
væru ekkert fyrir mig og aldrei lagt í að lesa hann. En auðvitað vissi maður
af honum og leit upp til hans sem skálds. Seinna las ég Grámosinn glóir
og líkaði vel. Ég las líka sjálfsævisögulegu verkin hans, Raddir í garðinum
og Fley og fagrar árar, og hreifst af þeim. En mest áhrif hafa ljóðin hans
og þýðingarnar haft á mig. Hann var ótrúlega flottur ljóðaþýðandi. Ég man
alltaf eftir þýðingunni hans á „Tiger, tiger burning bright“ eftir Blake. Hún er
alveg mögnuð. Ég heyrði hann líka oft lesa upp ljóðin sín, sem auðvitað er
áhrifaríkast, og þau töluðu alltaf beint til mín. Þýðingar hans á verkum eins
og Hlutskipti manns eftir André Malraux víkkuðu sjóndeildarhringinn sem
og aðrar þýðingar eftir hann, enda þýddi hann oftast skáld sem maður hefði
ekkert lesið annars.
Ég var svo heppin að fara með honum í nokkrar upplestrarferðir erlendis
og undir þeim kringumstæðum kynnist maður fólki á annan hátt en að hitta
það hér heima. Ég á margar dýrmætar minningar um Thor úr þeim ferðum
og hann verður mér ógleymanlegur, bæði sem manneskja og skáld.“
SKÁLDIÐ THOR
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
MYNDIR/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR