Fréttablaðið - 22.03.2011, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 22. mars 2011 13
Við Íslendingar stöndum á krossgötum í dag, þar sem
við spyrjum okkur grundvall-
arspurninga eins og á hverju
munum við lifa og byggja landið
í framtíðinni. Flestum þykir að
sjálfsögðu erfitt að hafa ekki fast
land undir fótum þegar kemur
að slíkum lykilspurningum og
því mikilvægt að uppbyggileg
umræða fari fram sem hjálpi
okkur að gera myndina skýrari,
þannig að við vitum betur hvert
skal stefna.
Staðreyndin er að hamingja
hvers manns ræðst mikið af
væntingum um framtíðina.
Snúist væntingar um framtíð-
ina um verri tíð, er hamingjan
takmörkuð. Séu væntingar um
betri aðstæður eykst hamingja og
þróttur hvers manns.
Umræðan um hvers konar
þjóðfélag eigi að ríkja á Íslandi
byggir á framtíðarsýn okkar
um þróun þeirra þátta sem hafa
áhrif á okkur. Hugmyndir félags-
fræðinga, landafræðinga, veður-
fræðinga og hagfræðinga mótast
af ólíkum þáttum. Hins vegar
virðist hjálplegt að taka þær hug-
myndir saman og sjá hvað helstu
sérfræðingar telji að verði helstu
áhrifavaldar um þróun lífs á jörð-
inni.
Dr. Laurence Smith, prófessor
við UCLA háskóla, gaf út bók sína
„The New North“ í þessum mán-
uði í Evrópu, en hugmyndir hans
hafa vakið gríðarlega athygli.
Þær byggjast á því að fjórir
grunnþættir verði ráðandi um
þróun lífskjara almennings. Þær
eru fjölgun mannkyns, alþjóða-
væðing, sókn í hrávörur og hlýn-
un jarðar.
Deila má endalaust um þessa
þætti. Hvað valdi og hvort að mál
muni þróast með einum hætti
eða öðrum. Það breytir því hins
vegar ekki að að áhugavert er að
ímynda sér hvaða áhrif það hefði
gengi þessi framtíðarsýn eftir.
Í bókinni fjallar Dr. Smith
um ríki norðurheimskautsins og
hvernig lífsgæði þar muni aukast
í framtíðinni. Þannig muni hnatt-
ræn hlýnun bæta stöðu land-
búnaðar og auka flutning fólks
norður þegar veðurskilyrði batna
þar en versna á öðrum svæðum.
Ferðamannaiðnaður muni vaxa.
Aðgangur að vatni verði æ mikil-
vægari og „blátt gull“ þessara
landa séu stærstu birgðir jarðar
af vatni. Eins muni leit að olíu og
gasi færast norður á bóginn sam-
hliða siglingum og flutningum á
sjó.
Íslendingar framleiða í dag 5
sinnum þá orku sem þeir þurfa,
en umframorkan er seld til
erlendrar stóriðju. Við framleið-
um tíu sinnum meira af próteini,
með fiskveiðum og vinnslu, en
við neytum. Við eigum gríðar-
legar birgðir af hreinu vatni og
nú bætast við möguleikar á olíu
og gasleit, þegar Norðmenn eru
að byrja að rannsaka Drekasvæð-
ið, en Íslendingar eiga tilkall til
75% af þeim auðlindum sem þar
finnast.
Á síðustu 30 árum hefur Íslend-
ingum fjölgað um helming og
Dr. Smith telur að sú þróun muni
væntanlega halda áfram. Íslend-
ingar verði því um hálf milljón
eftir önnur 30 ár.
Miðað við stöðu og auðlindir
Íslands og ofangreinda framtíð-
arsýn eru tækifærin í tengslum
við hinar gríðarlegu náttúru-
auðlindir sem Íslendingar eiga
mögnuð og geta hæglega skapað
slíkum íbúafjölda lífsskilyrði í
fremstu röð. Í slíkri framtíðarsýn
er Ísland land tækifæranna þar
sem þjóðin getur horft þróttmikil
fram á veg.
Allir sem eru áhugasamir um
hugmyndir Dr. Smith eru boðnir
velkomnir á á fyrirlestur hans á
föstudag 25. mars í ráðstefnusal
Þjóðminjasafns Íslands klukkan
12.00.
Möguleikar Íslands
Þjóðmál
Heiðar
Guðjónsson
formaður stjórnar RSE
Við framleiðum
tíu sinnum meira
af próteini, með fisk-
veiðum og vinnslu, en við
neytum.
Töluvert hefur verið rætt um áherslur í landbúnaði undan-
farið, t.a.m. í framhaldi af nýlegri
þingsályktunartillögu um mótun
framleiðslustefnu fyrir lífrænan
landbúnað og nú síðast í tengslum
við stofnun samtaka lífrænna neyt-
enda. Tilurð samtakanna er í takt
við þróun í öðrum löndum þar sem
almenningur þrýstir á um úrbæt-
ur á sviði matvælaframleiðslu og
að teknar séu upp aðferðir sem
byggja á gildum lífrænnar rækt-
unar. Margt bendir til að Ísland
sé að verða eftirbátur þeirrar þró-
unar þegar kemur að vægi lífræns
landbúnaðar í heildinni. Hér verð-
ur fjallað um þá stefnu sem mótuð
hefur verið innan Evrópusambands-
ins fyrir þessa atvinnugrein og til
hvaða aðgerða þar hefur verið grip-
ið til að auka hlutdeild lífrænt vott-
aðra afurða í matvælaframleiðslu.
Aukin áhersla ESB
á lífrænan landbúnað
Eftirspurn eftir vottuðum lífræn-
um matvörum hefur aukist jafnt og
þétt í Evrópu á undanförnum 20-30
árum. Þessi þróun hefur haldist í
hendur við aukna kröfu almennings
um umhverfisvernd, en í lífrænum
landbúnaði er ekki notast við skor-
dýraeitur eða tilbúinn áburð, held-
ur eru fundnar náttúrulegar leiðir
til þess að sporna við ágangi skor-
dýra og auka frjósemi jarðvegs.
Þetta m.a. gerir að verkum að líf-
rænir búskaparhættir þykja best
til þess fallnir að sporna gegn
mengun grunnvatns, jarðvegs og
losun gróðurhúsaloftegunda. Evr-
ópusambandið hefur viðurkennt
þetta og kynnti árið 2004 mark-
vissa aðgerðaætlun til að stuðla að
fjölgun bænda í lífrænum landbún-
aði og auka útbreiðslu lífrænt vott-
aðra afurða innan Evrópu. Þessi
stefnumótun er talin mikilvægur
liður í því að stuðla að sjálfbærni
við matvælaframleiðslu, viðhalda
líffræðilegri fjölbreytni, tryggja
velferð búfjár og heilsu manna.
Eitt meginmarkmið þessarar áætl-
unar er að upplýsa neytendur um
kosti lífrænna framleiðsluaðferða
og mikilvægi þeirra fyrir umhverf-
ið og ver ESB nú árlega milljónum
evra til auglýsingaherferðar undir
yfirskriftinni „Good for Nature –
good for you“.
Staða og nálgun innan ESB
Neytendavörumarkaður og við-
skipti milli landa með vottaðar
lífrænar framleiðsluvörur vaxa
nú hratt í Evrópu. Árið 2008 var
um 5% ræktaðs lands varið til líf-
rænnar ræktunar í löndum ESB að
meðaltali. Þar er enn sem komið er
mikill munur milli landa þar sem
ný-innkomin lönd á borð við Rúm-
eníu og Búlgaríu eru neðst á listan-
um með innan við 1% en Austurríki
trónir efst á toppnum með rúmlega
15%. Önnur lönd sem náð hafa mjög
góðum árangri eru Tékkland, Eist-
land og Lettland með í kringum
9% og Svíþjóð þar sem hlutfallið
er 12%. Aðgerðaáætlun ESB miðar
að því að árið 2020 verði 20% af
ræktuðu landi í aðildarlöndunum í
lífrænni ræktun. Þess má geta að
hér á Íslandi er hlutfallið í kring-
um 1% í dag, og því þarf Ísland að
nær 20falda það landssvæði sem
varið er til lífrænnar ræktunar á 9
árum, ætli það að fylgja eftir þess-
ari þróun að meðaltali.
Lífrænir bændur falla undir
sameiginlega landbúnaðarstefnu
ESB (CAP) þar sem stuðningur
til lífrænna bænda er u.þ.b. helm-
ingi hærri en til bænda í hefð-
bundnum búskap vegna samþætt-
ingar styrkja og umhverfisvænna
búskaparhátta. En megin forsenda
þess að fjölga megi bændum í líf-
rænum landbúnaði er hins vegar
fjárhagslegur stuðningur á meðan
verið er að aðlaga búskapinn að líf-
rænum framleiðsluháttum, þar sem
uppskera og afköst geta minnk-
að tímabundið á meðan á aðlögun
stendur. Þessi stuðningur hefur
verið sáralítill á Íslandi og aðeins
til tveggja ára, samanborið við Evr-
ópusambandslöndin sem miða við
5 ára aðlögunartíma, en nú vinn-
ur Sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra að mótun nýrra reglna
til að auðvelda bændum aðlögun
að lífrænum búskaparháttum. En
meira þarf að koma til en fjárhags-
legur stuðningur og er Frakkland
gott dæmi um land sem nú nálg-
ast lífrænan landbúnað með heild-
stæðri stefnu byggðri á stuðningi
vegna aðlögunar, markvissri upp-
lýsingagjöf til neytenda og sam-
starfi stofnana og hlutaðeigandi.
Allt er þetta undirbyggt með öflugu
rannsóknarstarfi vísindamanna og
háskóla sem sýna stöðugt fram á
mikilvægi þessara framleiðsluað-
ferða fyrir framtíðina. Landbún-
aðarháskólar í Frakkalandi eru nú
skyldugir til að bjóða a.m.k. eina
námsbraut á BS eða MS stigi á sviði
lífræns landbúnaðar.
Tækifæri til framtíðar
Ætla má að eftir því sem almenn-
ingur verður meðvitaðri um gæði
lífrænt vottaðra afurða og mikil-
vægi þessara framleiðsluaðferða
fyrir umhverfið þá muni þessi
gæðastimpill hafa æ meiri þýðingu
í framtíðinni. Sem betur fer eru
neytendur í auknum mæli farnir
að leggja að jöfnu upplifun sína
á gæðum og áhrif á umhverfi við
innkaup á matvælum. Skýr stefnu-
mótun, samhent átak og viðhorfs-
breyting stofnana og fagaðila er
nauðsynlegt til að koma Íslandi
á þá braut að sama áhersla verði
lögð á lífrænan landbúnað og mat-
vælaframleiðslu eins og nú er gert
í löndunum í kringum okkur. Ekki
verður séð til hvaða annarra ráða
Ísland ætti að grípa til að undir-
strika gæði sinna afurða þegar
neytendur á meginlandinu og
víðar verða sífellt upplýstari um
kosti og nauðsyn lífrænt vottaðra
framleiðsluaðferða.
Evrópa og lífræn ræktun
Landbúnaður
Eygló Björk
Ólafsdóttir
viðskiptafræðingur og
matvælaframleiðandi
Stuðningur til lífrænna bænda er u.þ.b.
helmingi hærri en til bænda í hefð-
bundnum búskap vegna samþættingar
styrkja og umhverfisvænna búskaparhátta.
Íslandsbanki | Kirkjusandi | 155 Reykjavík | Sími 440 4900 | vib@vib.is | www.vib.is
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/S
ÍA
1
1
-0
4
0
2
Opinn fundur VÍB stofunnar 23. mars
milli kl. 16.30 og 17.30 á Kirkjusandi
Skráning í síma 440 4900 og á vib.is