Fréttablaðið - 02.04.2011, Blaðsíða 12

2. apríl 2011 LAUGARDAGUR12
FRÉTTASKÝRING: Hver er gengisáhættan við nýjan Icesave-samning? 4. hluti
Kostnaður vegna Icesave
getur aukist eða minnkað í
samræmi við gengisþróun
krónunnar. Yfirlýsingar
Seðlabankans um hvernig
staðið verður að losun gjald-
eyrishafta draga þó úr
líkum á að gengið hafi veru-
leg áhrif. Verði Icesave sam-
þykkt er málið talið úr sög-
unni að mestu eftir tvö ár,
en þá verða enn eftir önnur
tvö ár í gjaldeyrishöftum.
Með samþykkt laganna um Icesave
eftir slétta viku yrði Tryggingar-
sjóði innstæðueigenda og fjárfesta
(TIF) gert kleift að hefja endur-
greiðslu á lágmarkstryggingu inn-
stæðna á Icesave-reikningum
Landsbankans til Breta og Hollend-
inga. Notaðir yrðu þeir fjármunir
sem endurheimst hafa úr þrotabúi
Landsbankans, eignir trygginga-
sjóðsins og framlag úr ríkissjóði
eftir því sem á þyrfti að halda.
Skiptar skoðanir eru á því hversu
stórt hlutverk gengi krónunnar leik-
ur í mati á áhættu tengdri nýjum
Icesave-samningi. Yfir níutíu pró-
sent af þeim tekjum sem þrotabúið
fær eru í erlendum gjaldeyri.
Fjórðungsfall krónu yrði dýrt
Í nýrri umfjöllun hagdeildar
Alþýðusambands Íslands (ASÍ)
hefur verið dregin upp mynd
af mögulegum áhrifum gengis-
sveiflna krónunnar. Til hliðsjónar
við útreikninginn var hafður fyrri
útreikningur Seðlabanka Íslands.
(Sjá töflu hér til hliðar.) Þar kemur
fram að veikist gengi krónunnar
um 25 prósent hafi það umtalsverð
neikvæð áhrif á kostnað ríkissjóðs.
„Hann mun þá aukast um 92 millj-
arða og fara í 119 milljarða,“ segir
þar og um leið er bent á að geng-
isstyrking hafi aftur á móti minni
áhrif, en 25 prósenta styrking krón-
unnar myndi lækka kostnað ríkis-
sjóðs um 14 milljarða.
„Áætlaður kostnaður ríkissjóðs
af samningnum er áætlaður um 27
milljarðar. Verði heimtur úr búinu
betri en áætlanir gera ráð fyrir,
greiðslur úr búinu berist fyrr og
gengisþróun verði hagstæð getur
kostnaður ríkissjóðs orðið engin.
Þróist allir hlutir til verri vegar,
heimtur úr búinu versni umtals-
vert, greiðslur úr búinu drag-
ist og gengið falli um 25 prósent
getur kostnaður ríkissjóðs orðið
rúmlega 200 milljarðar,“ segir í
umfjöllun hagdeildar ASÍ, en vert
er að hafa í huga að við fjórðungs-
gengisfall krónunnar er hætt við
að ansi margt annað fari aflaga í
efnahagslífinu, svo sem með því
að verðbólga rjúki af stað með til-
heyrandi áhrifum á verðtryggðar
skuldir heimila og fyrirtækja.
Tímasetning ekki tilviljun
Eftir stendur spurningin um
hversu líklegt það sé að gengis-
þróun krónunnar verði óhagstæð
á þeim tíma sem mestu varðar við
endurgreiðslu og heimtur vegna
Icesave-samningsins. Friðrik Már
Baldursson, prófessor í hagfræði
við Háskóla Íslands, hefur í nýlegri
umfjöllun komist að þeirri niður-
stöðu að gengisáhætta í Icesave-
samningnum sé viðunandi þegar
litið sé til þeirra hagsmuna sem
Ísland hafi af því að ljúka málinu.
Hann hefur bent á að veikist gengi
krónunnar aukist heimtur úr þrota-
búinu, en þar sem íslenski trygg-
ingarsjóðurinn fái ekki meira en
677 milljarða úr því, en þeirri tölu
yrði náð við um tólf prósenta veik-
ingu, hafi öll veiking umfram það
þau áhrif að skuldirnar aukist án
þess að meira fáist úr þrotabúinu.
Á móti bendir Friðrik á að raun-
gengi krónunnar sé nú 20 til 30
prósentum fyrir neðan meðal-
tal síðustu áratuga, jafnvel þó að
þensluárunum skömmu fyrir hrun
sé sleppt. Þótt ekki sé hægt að
útiloka sveiflur á gengi krónunnar
virðist vart fyrir hendi efnahags-
legar forsendur mikilla sveiflna. Þá
geti Seðlabankinn að verulegu leyti
stjórnað breytingum á gengi krón-
unnar, svo fremi sem gjaldeyris-
höft séu við lýði.
„Beinir hagsmunir ríkisins af því
að gengi krónunnar haldist stöðugt
eru verulegir að Icesave slepptu:
Hreinar erlendar skuldir opin-
berra aðila eru nú um 380 millj-
arðar króna. Ríkissjóður er einnig
í ábyrgð fyrir erlendum skuldum
Landsvirkjunar sem nema um 3,2
milljörðum dollara eða nálægt
370 milljörðum króna á núverandi
gengi,“ segir í grein Friðriks Más í
Fréttablaðinu 30. mars.
Áfram lokað með óleyst mál
Þorbjörn Atli Sveinsson, sérfræð-
ingur greiningardeildar Arion
banka, bendir á að tæpast sé til-
viljun að í nýrri áætlun um afnám
gjaldeyrishafta sé miðað við að því
ljúki ekki fyrr en árið 2015. „Þá
verður þetta mál búið að mestu
leyti,“ segir hann og kveður næstu
tvö ár skipta mestu máli, bæði fyrir
gjaldeyrisáhættu og endurheimtur
úr þrotabúi Landsbankans.
„Það eiga að koma inn tæplega
250 milljarðar næstu tvö árin og
þá er maður kominn með um það
bil 50 til 60 prósent upp í þessa fjár-
hæð og gjaldeyrisáhættan minnk-
ar um leið,“ segir Þorbjörn Atli.
„Það er náttúrlega alltaf einhver
áhætta fyrir hendi í báðar áttir í
svona samningum, en undirliggj-
andi þættir á borð við viðskiptaað-
gang og gjaldeyrishöft ættu að geta
stutt við krónuna og rúmlega það.
Seðlabankinn ætti að geta haldið
áfram að kaupa, en manni þætti
alveg galið ef þeir færu að kaupa
gjaldeyri og veikja krónuna með
snjóhengjuna sem bæði felst í Ice-
save og stöðu útlendinga sem vilja
komast með krónur úr landi.“
Í umfjöllun hagdeildar ASÍ, sem
vísað er til hér að ofan, segir að
verði að veruleika fjárfestingar-
verkefni sem þegar er unnið að
mætti draga úr atvinnuleysi og
aukinn hagvöxtur gæti skilað aukn-
um verðmætum sem næmu um 120
milljörðum fyrir þjóðfélagið í heild
á næstu þremur árum.
„Ekki er hægt að fullyrða að
lausn Icesave deilunnar muni
sjálfkrafa leiða til þess að erlend-
ir lánsfjármarkaðir opnist og þar
með verði öllum hindrunum rutt úr
vegi fyrir auknum fjárfestingum
og nauðsynlegri endurfjármögn-
un eldri lána. En það má segja með
nokkuð góðri vissu að á meðan deil-
an er óleyst þá munu erlendu láns-
fjármarkaðirnir vera lokaðir. Slíkt
ástand er áskrift að stöðnun,“ segir
í umfjöllun hagdeildarinnar.
KRÓNUR OG GJALDEYRIR Í áætlun um afnám gjaldeyrishafta er rík áhersla lögð á að
stíga varlega til jarðar og hætta ekki á gjaldeyrisóróa. Samkvæmt áætluninni verður
höftum ekki aflétt að fullu fyrr en eftir fjögur ár eða svo. FRÉTTABLAÐIÐ/SAMSETT MYND
Í höftum virðist áhættan lítil
„Ef pundið fer í gengið sem var á
móti evru árið 2007 eykst kostnaður
samningsins um sem nemur 150
milljörðum króna án þess að íslenska
krónan þurfi nokkuð að breytast,“
segir Sigurgeir Jónsson, hagfræðingur
hjá bandaríska fjármálafyrirtækinu
Aram Global. „Menn hafa sagt að hægt
sé að verja áhættu erlendra gjaldmiðla
með framvirkum samningum, en
það stenst ekki skoðun. Í framvirkum
samningi er verið að verja línulega
gjaldeyrisáhættu fyrir fasta fjárhæð en
í þessum samningi er áhættan ólínu-
leg. Ef pundið fer í ranga átt, þá töpum
við vegna þaks á endurheimtum
Tryggingasjóðs og ef það fer í rétta átt
þá högnumst við lítið, þar sem eignir
lækka í virði samhliða skuldum. Sama
er uppi á teningnum þegar nafngengi
krónunnar breytist.“
Hvað íslensku
krónuna varðar
segir Sigurgeir
ljóst að gangi
allt upp þá sé
gengiskostnaður
ekki mikill. Hann
segir hins vegar
litla áhættugrein-
ingu felast í að
gera spá um lík-
lega niðurstöðu.
„Áhættugreining felst í því að segja
hver sé áhættan ef við höfum rangt
fyrir okkur,“ segir hann og kveður gall-
ann við Icesave-samninginn ekki bara
að greiðslur hækki ef krónan veikist,
heldur hækki talan sem borga þarf
í erlendri mynt. Ómögulegt sé fyrir
landið að vera í þeirri stöðu að nafn-
gengið megi ekki veikjast, því veiking
nafngengis sé mikilvægur öryggisvent-
ill í hagstjórn þegar verulegt ójafnvægi
sé milli framboðs og eftirspurnar.
Eins efast Sigurgeir um að hægt
verði að halda gengi krónunnar stöð-
ugu í gjaldeyrishöftum, enda gríðarlegt
magn gjaldeyris sem leiti úr landi.
Hann bendir á að stóran hluta síðustu
30 ára hafi krónan verið í höftum,
en hafi þó nafngengi hennar veikst
um sem nemur tveimur prósentum á
ársfjórðungi, að meðtaltali. „Tímabil
Icesave-samningsins er líka 30 ár ef
allt fer á versta veg,“ segir hann og
áréttar að núna séu þær aðstæður
uppi að veiking krónunnar gæti orðið
meiri, að minnsta kosti tímabundið.
Verði nafngengi krónunnar haldið
föstu með handafli innan gjald-
eyrishafta segir hann kostnaðinn bara
koma fram annars staðar.
SIGURGEIR
JÓNSSON
Þrýstingur er í veikingarátt
Áætlunin um afnám gjaldeyrishafta
sem kynnt var 25. mars síðastliðinn
ber með sér að ekki eigi að hætta
á að óstöðugleiki verði á gjaldeyris-
markaði.
„Hversu hratt verður hægt að
afnema höftin mun ráðast af því
hvernig aðstæður þróast,“ segir í
áætluninni og áréttað að einnig
skipti máli hversu traustar varúð-
arreglur um gjaldeyrisáhættu og
aðra áhættu í alþjóðlegri starfsemi
innlendra fjármálastofnana verði til
staðar þegar höft verða afnumin.
„Með þetta í huga er lagt til að
núverandi lagaheimild verði fram-
lengd í u.þ.b. fjögur ár, sem ætti
að tryggja að hægt sé að afnema
höftin á þeim hraða sem aðstæður
leyfa án þess að óstöðugleiki
hljótist af.“
Áætluninni er skipt upp í tvo
áfanga. Þegar á að hefja þann
fyrri en í honum er málum þannig
fyrir komið að ekki reynir á gjald-
eyrisforða landsins. „Áður en síðari
áfangi hefst munu varúðarreglur
sem takmarka gjaldeyrisáhættu
fjármálastofnana verða styrktar.
Einnig kæmi til greina að takmarka
alþjóðlega starfsemi banka með
höfuðstöðvar á Íslandi á meðan
Ísland stendur utan Efnahags- og
myntbandalags Evrópu og full-
nægjandi samevrópsku öryggisneti
fyrir slíka starfsemi hefur ekki verið
komið á fót,“ segir í áætluninni.
„Í þessum áfanga er hættan á
óstöðugleika á gjaldeyrismarkaði
að óbreyttu mun meiri en í fyrri
áfanganum sem fjallað var um hér
að framan. Líkur á að hún raunger-
ist verða hins vegar minni eftir því
sem fyrsti áfanginn hefur gengið
betur og eftir því sem almennar
forsendur þess að leysa höftin, sem
fjallað er um í viðauka, eru betur
uppfylltar. Meginskilyrðið er að
ríkissjóður og viðskiptabankarnir
hafi viðunandi aðgang að erlendum
lánamörkuðum.“
Höft til 2015
KYNNING Efnahags- og viðskipta-
ráðherra og seðlabankastjóri kynna
afnám hafta. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Áhrif gengisbreytinga á kostnað vegna Icesave
Breytingar frá grunndæmi* -25% -10% 0 10% 25%
Heildargreiðslur vegna Icesave 144 60 52 46 38
Hlutur TIF (auk arðgr. Iceland Food) -25 -25 -25 -25 -25
Greiðslur ríkissjóðs vegna Icesave 119 35 27 21 13
*Allar tölur eru í milljörðum króna. Heimild: Hagdeild ASÍ (í fréttabréfi 31. mars 2011)
Óli Kristján
Ármannsson
olikr@frettabladid.is
„Ég held að gjaldeyrisáhættan sé minni háttar mál. Menn hafa eitthvað verið
að stilla upp einangruðum dæmum, en þetta þyrfti að skoða inni í miklu
stærra líkani,“ segir hann og vísar til þess að gengið verði
aldrei það eina sem breytist. „Og þá kemur til kasta hinna
efnahagslegu fyrirvara sem í samningnum eru,“ segir
hann.
„Núna eru líka miklu meiri líkindi á að gengið hækki
en það lækki. Krónan er of lágt skráð,“ segir hann og
bætir við að það finni hver sá sem kaupa þarf sér varning
utan landsteinana. „Ég myndi setja minni líkindi á það
sem gæti komið okkur illa en það sem getur komið
okkur vel.“ Til þess að hlutir færu aflaga segir Þórólfur að
til þyrftu að koma áföll sem yllu meiri háttar hamförum í
íslensku efnahagslífi, svo sem kjarnorkuslys á miðunum sem kippti fótunum
undan sjávarútvegi landsins. „Eða ef stóreldgos hæfist um leið í Heklu,
Kötlu, Öskju og Drangajökli sem fæla myndi alla ferðamenn frá landinu.“
Sé hins vegar vísað til gengisáhættu vegna innbyrðis sambands punds
og evru segir Þórólfur enga ástæðu til að hafa áhyggjur af því í tengslum
við Icesave-samninginn. „Lánasafn Íslands er svo stórt að hægt er að hliðra
öðrum lánum á móti til þess að núlla þá áhættu.“
Meiri líkur á styrkingu
ÞÓRÓLFUR
MATTHÍASSON