Fréttablaðið - 09.06.2011, Blaðsíða 22

22 9. júní 2011 FIMMTUDAGUR
Árið 2006 tók einstæð móðir tólf milljónir króna að láni til
25 ára. Lánið var gengistryggt.
Endurgreiðslum lánsins skyldi
þannig háttað að hún greiddi
aðeins vexti fyrstu fimm árin, en
afborgun af höfuðstól og vexti
eftir það. Hún átti íbúð sem á
þeim tíma var metin á 25 milljónir
króna. Veðsetningin var því rúm-
lega 40% af markaðsvirði hennar.
Þegar lánið var tekið fylgdi
greiðsluáætlun frá bankanum um
að við lok lánstímans, árið 2031,
hefði hún greitt alls 17.116.450
kr. í afborganir og vexti. Hún var
meðvituð um að gengi krónunnar
gæti sveiflast á tímabilinu en
lagði traust sitt á ábyrgar banka-
og eftirlitsstofnanir. Því væri
þetta vel viðráðanlegt.
Svo kom hrunið. Hún tók aldrei
stöðu á móti krónunni eins og
bankinn. Hún varð ekki gjald-
þrota eins og bankinn. Hún fór
ekki óvarlega í fjármálum eins og
bankinn. Gengistrygging lánsins
var síðar dæmd ólögmæt. Í kjöl-
farið var lánið endurreiknað eins
og um allt annað lán hefði verið að
ræða, þ.e. einhvers konar „ímynd-
að lán“ með vöxtum sem aldrei
hefði komið til álita að samþykkja
við lántöku. Niðurstaða aftur-
virka endurútreikningsins gaf
þá sérstæðu niðurstöðu að virði
lánasamningsins jókst frá því sem
áður var. Henni þykir það skrýtin
afleiðing af ólögmætri hegðun að
sá brotlegi hagnist þegar réttlætið
í formi endurútreiknings kemur
til bjargar.
Síðar kom í ljós að bankinn
hafði allan tímann vitað að gengis-
tryggð lán væru ólögmæt. Hún
er því ósammála stjórnvöldum
um að ábyrgð á ólögmæti lánveit-
ingarinnar sé alfarið hennar –
en ekki bankans – þó að hún hafi
eins og aðrir miklar áhyggjur af
„gæðum lánasafns bankans“, sem
er eitt helsta tískuhugtak sam-
tímans. Henni finnst þó óeðlilegt
að eftir endurútreikning lánsins,
þ.e. haldist vextir stöðugir til loka
lánstímans, sé gert ráð fyrir því
að hún endurgreiði bankanum alls
70 milljónir króna í stað þeirra
ríflega 17 milljóna króna sem upp-
hafleg greiðsluáætlun gerði ráð
fyrir. Það er ekki lánið sem hún
tók.
Eftir endurútreikning hafa
mánaðarlegar afborganir fjórfald-
ast frá því sem ráð var fyrir gert
en tífaldast frá því sem var gert
ráð fyrir í upphafi meðan aðeins
voru greiddir vextir. Til að standa
undir afborgunum eftir endur-
útreikning lánsins hefur hún
aukið við sig vinnu, hefur tekið
út allan sinn séreignarsparnað og
fær fjárhagslegan stuðning frá
öldruðum foreldrum sínum. Þrátt
fyrir að hún viti að höfundar á
lausnum þessa gengislánaleikrits
hafi hvorki skrifað handritið út
frá hennar hagsmunum, né að hún
gangi með þá grillu í kollinum að
eignaréttarákvæði stjórnarskrár-
innar hafi verið samið sérstak-
lega fyrir hana, er henni misboð-
ið. Þrátt fyrir að hún hafi mikinn
vilja til að standa við sitt hefur
hún ákveðið að hafna endurút-
reikningi bankans, sem efnislega
felur í sér að hún láti sér nægja að
njóta lífsins í næsta lífi en vinna
fyrst og fremst fyrir bankann í
þessu. Hún telur að þessi niður-
staða, sem kemur til vegna ólög-
mætrar lánveitingar, geti ekki
verið rétt ef eitthvert réttlæti er
til, enda tók hún aldrei það lán
sem nú er ætlast til að hún greiði
af. Þetta er aðeins ein lítil saga
eða lýsing af því sem er að gerast
á Íslandi þessa dagana. Ótal önnur
sambærileg dæmi mætti nefna.
Lítil saga af venjulegri
konu á Íslandi
Anthony Coughlan, fyrrum prófessor við Trinity College
í Dublin á Írlandi, hélt nýlega
fyrir lestur á vegum Háskóla
Íslands og Heimssýnar um Írland
og evruna og hvort í reynslu
þeirra fælist lærdómur fyrir
Ísland. Hann benti réttilega á að
vegna þeirra erfiðleika sem Írar,
Grikkir og fleiri þjóðir gengju
nú í gegnum væru úrræði stjórn-
valda allsstaðar þau sömu, að
• lækka laun,
• skerða lífeyri og
• draga úr hagnaði fyrirtækja.
Coughlan taldi einsýnt að þetta
væru þau úrræði sem grípa
þyrfti til í löndunum, engin önnur
úrræði væru þekkt til að glíma
við efnahagsvanda af þessu tagi.
En sennilega hafa gestgjafar
hans ekki bent honum á að hvergi
á Vesturlöndum hafa einmitt,
• laun,
• lífeyrir og
• hagnaður
verið skorin jafn hressilega
niður og hér á landi þrátt fyrir
og vegna gengisfalls krónunnar.
Til viðbótar verða einstaklingar
og fyrirtæki á Íslandi fyrir mest-
um búsifjum af völdum snar-
hækkandi fjármagns kostnaðar
vegna vísitölu- og gengisbund-
inna lána, en þær viðbótar-
búsifjar hafa ekki lagst á neina
aðra nágrannaþjóð okkar og
hvorki Íra né Grikki. Hér er því í
reynd spurt, hvort viltu rýra lífs-
kjör þín með gengisfellingu, sem
er dulbúin kjaraskerðing, þegar
stjórnvöld í landinu hafa gefist
upp á að stjórna efnahagslífinu,
eða lækka laun þín með öðrum
hætti? Hér hafa Íslendingar af
reynslu að miðla.
Evra fyrst við viljum ekki krónu
Coughlan telur reyndar að
Íslendingar ættu helst að halda
íslensku krónunni en senni-
legast áttar hann sig ekki á
hörmungasögu hennar í þau tæp
níutíu ár sem hún hefur verið
við lýði og því að enginn íslensk-
ur stjórnmálaflokkur heldur því
fram að hún geti verið gjald-
miðill Íslendinga til frambúðar.
Með því að krónunni hefur verið
hafnað verða menn að átta sig á
hvaða valkostir eru í boði.
Í þeirri stöðu bendir Coughlan
réttilega á að sá gjaldmiðill sem
þjóðir eigi að reiða sig á þurfi að
taka mið af því til hvaða landa
inn- og útflutningi landsins er
beint. Ef fylgja ætti ráðlegging-
um Coughlan hvað þetta varðar
kemur í ljós samkvæmt tölum um
utanríkisviðskipti Íslendinga er
langstærstur hluti íslenskra utan-
ríkisviðskipta við lönd þar sem
gjaldmiðillinn er evra eða gjald-
miðill landsins tengdur við evru.
Þannig að þó svo að efast megi
um réttmæti þess að Írar hafi
tekið upp evru sé evra augljós-
lega sá gjaldmiðill sem Íslending-
ar ættu að nota, fyrst þeir kjósa
að nota ekki íslenska krónu.
Íslendingar hafa áttað sig á að
krónan getur aldrei orðið sú vörn
fyrir lífskjör almennings sem
eigin gjaldmiðlar eru öðrum þjóð-
um og því er brýnt að nýr gjald-
miðill þjóðarinnar verði aldrei
afgangsstærð fyrir vanhæfa
stjórnmálamenn að skýla sér á
bak við með gengis fellingum,
þegar efnahagsstjórn þeirra
hefur farið í handaskolum. Það er
hörmungarsaga íslenskrar hag-
stjórnar sem þjóðin lætur ekki
bjóða sér lengur.
Mælir (óafvitandi) með evru
Gengistryggð lán
Lúðvík
Bergvinsson
lögmaður
Efnahagsmál
Bolli
Héðinsson
hagfræðingur
Ástæða þess að ég benti á í grein á vef SÁÁ, saa.is, að
greining á ADHD í fullorðnum og
rítalín meðferð byggð á henni væri
umdeild meðal lækna var fyrst og
fremst málflutningur nokkurra
geðlækna – og reyndar land læknis
einnig – um að ekki mætti raska
þessari meðferð með því að horfa
til þess skaða sem óhófleg ávísun á
rítalín hefði á vímuefnasjúklinga.
Þessir sjúklingar – það er vímu-
efnasjúklingarnir – voru kallaðir
jaðarhópur. Og mátti skilja að nei-
kvæð áhrif rítalíns á þennan hóp
væru jafnvel ásættanlegir ann-
markar á vel lukkaðri meðferð ann-
ars hóps sjúklinga.
Þessi afstaða lýsir mikilli van-
þekkingu, bæði á umfangi þess
skaða sem óhóflegar ávísanir á
rítalín hafa valdið meðal sprautu-
fíkla og eins á umfangi rítalíns á
fíkniefnamarkaðinum. Ef ekki er
um vanþekkingu að ræða er það
eitthvað enn verra sem ræður
afstöðu læknanna.
Eitt einkenni rítalíns er að sjúk-
lingarnir sprauta sig oftar en ef
þeir nota önnur efni. Þegar rítalín
flæðir yfir fíkniefnaheiminn eykur
það því smithættu og breiðir hratt
út lifrarbólgu. Allir þeir tíu sem
greinst hafa með HIV á þessu ári
höfðu notað rítalín. Áhrif rítalíns á
vímuefnasjúklinga eru því hörmu-
leg fyrir einstaklingana og verða
samfélaginu dýrkeypt.
Þegar dró úr neyslu á áfengi og
öðrum vímuefnum eftir hrun og
þar með neikvæðum afleiðingum
neyslunnar dró ekki úr notkun
sprautufíkla á örvandi efnum.
Rítalín, niðurgreitt af skatt-
borgurum, vó upp samdrátt í inn-
flutningi á amfetamíni.
Af þeim sprautufíklum sem
koma á Vog í dag segja 59 prósent
að rítalín sé það efni sem þeir noti
mest eða næstmest. 90 prósent
þeirra segjast hafa notað rítalín.
Aðeins 10 prósent segjast ekki
hafa notað það. Engin ástæða er
til að ætla að neyslumynstrið sé
annað hjá þeim sprautufíklum sem
enn hafa ekki komið á Vog. Ekki er
vitað hversu margir virkir sprautu-
fíklar eru úti í sam félaginu hverju
sinni en miðað við upplýsingar frá
Vogi má ætla að þeir séu nálægt
750 manns. Þegar þetta tvennt er
lagt saman – vægi rítalíns í neyslu-
mynstrinu og fjöldi sjúklinganna
– má ganga út frá því að neysla
sprautufíkla sé vel yfir 500 dags-
skammtar á dag og líkast til mun
meiri. Neyslan nálgast að vera
um fjórðungur af öllu rítalíni sem
ávísað er á fullorðna.
Rítalínfaraldur meðal vímuefna-
sjúklinga er því stórt mál hvort
sem litið er á skaðann eða umfangið
– og það er líka stór hluti af heildar-
notkuninni í landinu. Og alla þessa
notkun má rekja til lækna sem
ávísa þessu lyfi.
Það er því óskiljanlegt að þeir
læknar sem vilja verja ADHD-
greiningu á fullorðnum og meðferð
við henni skuli ekki vilja ganga
til liðs við SÁÁ og aðra sem vilja
stöðva ávísun rítalíns á vímuefna-
sjúklinga. Ekki byggir þessi afstaða
á hagsmunum þeirra sem greindir
hafa verið með ADHD. Það hljóta
að vera hagsmunir þeirra að fyrir-
byggja þessa umfangsmiklu mis-
notkun svo meðferð við vanda
þeirra fái að þróast og mótast með
eðlilegum hætti.
Það er alrangt að úr skrifum
mínum megi lesa fordóma gagn-
vart ADHD. Ég benti einfald-
lega á að greining á sjúkdómnum
og rítalínmeðferð við honum eru
umdeildar. Það sama hafa for maður
læknafélagsins, fyrr verandi yfir-
læknir fíknideildar Land spítalans
og margir, margir fleiri gert.
Ástæða fyrir því að ég benti á þessa
velþekktu staðreynd var að nokkrir
geðlæknar kynntu þessar aðferðir
sem gegnheil vísindi og vildu með
því ýta út úr umræðunni þjáning-
um vímuefnasjúklinga og þeim stór-
kostlega skaða sem rítalín notkun
þeirra veldur samfélaginu.
Það er mikið mein í almennri
umræðu á Íslandi að í hvert sinn
sem einhver bendir á félagslegt
mein skuli fólk reyna að gera það
tortryggilegt með því að draga
fram ímyndaða hagsmuni ein-
staklinga. Þegar menn benda á
þann skaða sem pólitískar klíku-
ráðningar hafa valdið íslensku
samfélagi stígur vanalega einhver
fram og túlkar það sem árásir á
Jón frænda. Og spyr: Ertu að halda
því fram að Nonni frændi sé ekki
traustsins verður?
Útúrsnúningur Sigurðar Arnar
Hektorssonar á orðum mínum er
þessarar ættar og byggir hvorki á
læknisfræðinni sem hann lærði né
nokkru sem hann kann eða getur
– þetta er ósiður sem hann heldur
að sé boðlegur vegna þess hversu
útbreiddur hann er.
Svar til Sigurðar
Arnar Hektorssonar
ADHD og rítalín
Gunnar Smári
Egilsson
formaður SÁÁ
Af þeim sprautu-
fíklum sem koma
á Vog í dag segja 59
prósent að rítalín sé það
efni sem þeir noti mest
eða næstmest.
Allar hellur Steypustöðvarinnar
eru framleiddar samkvæmt
viðurkenndum stöðlum.
Graníthellur
fallegri, endingarbetri og ódýrari
Granít hellur hafa fallegri áferð og mun lengri endingartíma en venjulegar
hellur. Þær henta vel fyrir bílaplön, torg, stíga, kanta, þrep og litlar hleðslur.
Granít hellur eru betri og mun ódýrari en þig grunar!
4 400 400
Hafðu samband og láttu sérfræðinga okkar
aðstoða þig við að finna réttu lausnina.