Frjáls verslun - 01.05.2002, Síða 36

SÉRFRÆÐINGAR SPfl í SPILIN
Spumingin til Krístjóns Kolbeins, séríræðings í Seðlabankanum, erþessi:
Skuldir heimila á íslandi eru núna 170% af ráðstöfunartekjum og ordnar
mun meiri en í nágrannalöndunum. Eru þessar skuldir dulin efnahags-
kreppa þar sem heimilin verba að draga mjög úr einkaneyslu á næstu árum
sem aftur mun bitna harkalega á verslunum og fyrirtækjum í þjónustu?
Eru skuldir heimila
dulin efnahagskreppa?
Kristjón Kolbeins,
sérfræðingur í Seðla-
bankanum, segir um
skuldir heimila á íslandi,
sem eru orðnar mun
meiri en í nágranna-
löndunum: „Að meðal-
tali nemur greiðslubyrði
skulda einstaklinga nú
að líkindum liðlega
þriðjungi ráðstöfunar-
tekna."
Hlutfall skulda einstaklinga af tekjum er þó
ekki eina vísbendingin um hvenær að
hættumörkum er komið. Lánskjör hafa eigi
síður þýðingu en upphæð skuldanna sjálfra.
Lánstími, endurgreiðsluskilmálar og vextir
vega þungt. Yfirleitt hafa einstaklingar litlar
áhyggjur af námslánum sínum sem geta
numið margföldum ráðstöfunartekjum
þeirra. Þar eð þau eru nánast vaxtalaus og
háð tekjutengdri endurgreiðslu, er greiðslu-
byrði þeirra stillt í hóf. Öðru máli gegnir um
miklar skammtímaskuldir sem sífellt þarf að
semja um og afla nýrra lána til að standa í
skilum.
Að meðaltali nemur greiðslubyrði skulda
einstaklinga nú að líkindum liðlega þriðjungi
ráðstöfunartekna. Enn meiri er greiðslu-
byrði þeirra er mestar afborganir og vexti
þurfa að greiða í hlutfalli við tekjur.
Þótt skuldir einstaklinga séu nú sjö/
tíundu umfram ráðstöfunartekjur eins árs,
ber að taka tillit til dreifingar þeirra. Fjöl-
margir skulda lítið sem ekkert en aðrir langt
umfram meðaltal. Þeir eru sá hópur er þarf
að beina sjónum að. Þegar skuldir eru orðnar
mjög miklar verður einstaklingurinn
berskjaldaðri en ella týrir skellum sem hag-
kerfið getur orðið íýrir.
Ákvarðanir um lántökur eru oft teknar
þegar þensla og bjartsýni ríkja í þjóðfélag-
inu. Jafnvel geta slíkar ákvarðanir verið
teknar við ósjálfbært ástand sem myndast
við mikinn og þrálátan viðskiptahalla og
óraunhæfa hlutdeild launa af þjóðarfram-
leiðslu. Við slik skilyrði kreppir að iýrir-
tækjum og dregur úr mætti þeirra þannig að
hagkerfið leitar að lokum nýs jafnvægis, t.d.
gegnum gengislækkunarferil, lækkun raun-
launa og kaupmáttar. Hætt er við að í kjöl-
farið fylgi raunlækkun eigna, bæði bifreiða
og fasteigna. Sagan hefir sýnt að verðfall
einkabifreiða hafi leitt til þess að veðsetning
þeirra verður hærri en markaðsvirði. Slíkt
gæti hent á markaði íbúðarhúsnæðis þegar
lækkandi raunverð íbúðarhúsnæðis færir
veðsetningu upp iýrir eðlileg mörk. Hafi
eignamyndun einhver verið, gæti hún
horfið. Skuldum vafinn einstaklingur má því
búast við verulegum áföllum, lendi efna-
hagslífið í hremmingum. Viðbrögð hans
yrðu að draga úr eftirspurn og neyslu sem
hefði ótvírætt áhrif á rekstrarskilyrði fyrir-
tækja á innlendum markaði sem ekki hafa
tök á að leita út fýrir landsteinana ef innlend
eftirspurn dregst saman. Þótt ekki sé efna-
hagskreppa framundan er gert ráð iýrir að
hagvöxtur og neysla verði minni en ella
vegna mikilla skulda einstaklinga. Önnur
áhrif gætu orðið vaxandi vanskil þeirra er
bitnuðu á lánastofnunum sem þyrftu
aðstoðar við til að viðhalda eiginijárhlutfalli
sínu. Ósennilegt er þó að vanskil einstaklinga
ríði innlánsstofnunum að fullu. Frekar er
hætta á að greiðslustöðvun stórra fyrirtækja
hefði þau áhrif á veikburða lánastofnanir.SD
(Skoðanir þær sem hér eru settar fram eru höfundar eins.)
36
„Þótt ekki sé efnahagskreppa framundan er gert ráð fyrir
að hagvöxtur og neysla verði minni en ella vegna mikilla
skulda einstaklinga.“