Morgunblaðið - 04.12.2008, Qupperneq 30

30 Skoðun
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 2008
Eftir Einar Má Guðmundsson
H
venær sparkar knattspyrnumað-
ur í miðju boltans? Er það alltaf
eða aldrei? Eða bæði, því miðja
boltans er líka þar sem hann
sparkar ekki og þar af leiðandi
alls staðar. Eða hún er þar sem hann sparkar
hverju sinni. Þetta skilja allir, jafnt þeir sem
hafa áhuga á fótbolta sem og hinir sem engan
áhuga hafa á fótbolta. Það er eins með hnött-
inn. Hann er eins og kúla í
laginu eða bolti og snýst um
það sem hann snýst, um
sólina og sín eigin málefni.
Þess vegna er engin miðja á
hnettinum. Það var hins
vegar ekkert fráleitt að
hugsa þannig á meðan jörð-
in var flöt. Ef til vill hefur
jörðin haldið áfram að vera
flöt í ýmsum skilningi, til
dæmis efnahagslegum og
félagslegum, því ef hún er
hnöttur, eins og kúla eða bolti í laginu, þá er
engin miðja eða réttara sagt, miðjan einfald-
lega undir iljum sérhvers jarðarbúa. Það eru
allir staddir í miðjunni. Það er þess vegna sem
ég leyfi mér að segja: Ekki tala um stórar
þjóðir og litlar þjóðir, útkjálka, heimshorn og
jaðra. Miðjan hvílir undir iljum þínum, færist
úr stað og eltir þig hvert sem þú ferð.
Ef þessari eðlilegu landafræði væri fylgt
byggjum við í betri heimi og þá væru voldugar
og vanmáttugar þjóðir ekki til. Engin Afríka,
engin Ameríka, engin Evrópa, engar heims-
álfur byggðar á valdahlutföllum. Auðvitað
svæðisbundin sérkenni en allar þjóðir samein-
aðar. Þá væri hægt að tala um sameinuðu
þjóðirnar, ekki bara sem stofnun heldur raun-
veruleika. Þá væri ekkert Öryggisráð, enginn
Alþjóðagjaldeyrissjóður, ekkert NATO. Eng-
inn Georg Bush, enginn Gordon Brown, eng-
inn Geir Haarde, ekki af því að við þurfum að
passa okkur á ráðamönnum sem byrja á bók-
stafnum G heldur þyrftum við einfaldlega
enga ráðamenn. Þú getur sagt að ég sé draum-
óramaður, en ég er ekki sá eini. You may say
I’m a dreamer, but I am not the only one. Bara
til að taka John Lennon á þetta, en páfagarður
er nýbúinn að fyrirgefa honum eina af þessum
setningum sem hann lét falla eða missti út úr
sér. Það er undarlegt þegar menn missa út úr
sér setningar og allt fer á annan endann. Eins
og unga stúlkan sem hélt ræðu á Austurvelli
um daginn og uppskar andúð hóps af samnem-
endum sínum. Orð eru dýr. Orð eru hættuleg.
Jafnvel brandarar geta komið mönnum í koll.
  
Þess vegna má Geir Haarde alveg kalla okk-
ur skríl, og líklega meinar hann það nú ekki
þannig innst inni. Ég hef enga trú á því að
Geir Haarde fyrirlíti þjóð sína. Kannski verða
örlög orðsins skríll þau sömu og orðsins geð-
veikt, sem allt í einu missti innihald fordóm-
anna og varð að jákvæðu lýsingarorði, sér-
staklega á meðal unglinga. Sumt varð geðveikt
flott, annað geðveikt kúl. En hvað nú ef skríl-
inn fer að dreyma, ekki bara mismunandi
drauma í mörgum rúmum, nei ekki bara í
svefni, heldur fer alla að dreyma með opin
augu, eins og Arthur Rimbaud, nema bara
allsgáð og í dagsbirtu. Leyfið mér að vitna í
Gabriel Garcia Marquez: „Þegar skáldið tekur
mynd af raunveruleikanum framkallar filman
drauma.“ Er eitthvert vit í þessu? Kannski
minnir þetta of mikið á orð stjórnleysingjanna
frá því í París 1968: „Vertu raunsær, og fram-
kvæmdu hið ómögulega.“ Já, einn góðan veð-
urdag fáum við kannski vængi á heilann og
hættum að taka veruleika ykkar alvarlega.
Skynsemin veður að draumum, draumarnir að
markmiðum og markmiðin skynsöm. Hvað
ætlar stjórnin að gera ef fólk tekur bara skuld-
ir sínar og sendir þær áfram í stjórnarráðið?
Stjórnarráðið myndi fyllast af umslögum. En
aftur að skrílnum í neikvæðri merkingu orðs-
ins: Er það ekki meiri skríll sem rænir ellilíf-
eyrisþega sparnaði sínum, ungt fólk húsnæði
sínu og steypir okkur í skuldir um aldur og
ævi? Var reiði ungu stúlkunnar ekki fyrst og
fremst táknræn reiði, draumsýn um að stjórn-
in fari? Þarf virkilega að bera hana út? Af
hverju fer hún ekki sjálf? Sér hún ekki að hún
hefur enga möguleika og á sér engan trúverð-
ugleika? Hún er aðhlátursefni um heims-
byggðina og sorgleg fyrir íbúa landsins.
Það sem við erum að segja við ríkisstjórnina
er mjög einfalt: Þið getið tekið af okkur hús-
næðið, vinnuna og jafnvel sigað á okkur lög-
reglu, en þið takið ekki af okkur draumana,
ekki markmiðin, ekki baráttuna. Við ætlum að
vera fullvalda einstaklingar í fullvalda landi.
Þið verðið einfaldlega að hlusta. Annars tæm-
ist landið. Hér í gamla daga sögðu bar-
áttumennirnir: Við getum ekki flutt bylting-
una út en við bönnum engum að fylgja góðu
fordæmi. Ef við hættum að elta fjármagnið, þá
hættum við að elta vopnin, og ofbeldið hverfur.
Nei, þá er engin ástæða til að ráðast inn í lönd
og slá eign sinni á náttúrugæði, en það er það
eina sem gaurinn hjá Evrópusambandinu, Olli
Rehn, sér við okkur, það eru náttúrugæðin.
Nei, hann nefndi ekki framlag Íslendinga til
hins evrópska menningararfs. Hann vitnaði
heldur ekki í útrásarræðu forsetans um snilld
hins íslenska viðskiptamódels. Hann sagði ein-
ungis að við værum velkomin í Evrópusam-
bandið af því að hér væri af svo miklu að taka.
Hét hann ekki annars Olli Rehn? Nei, hér var
alla vega enginn draumóramaður á ferð. Þetta
var ekki maður sem seinna mun fá fyrirgefn-
ingu frá páfagarði. Hann missti ekkert út úr
sér. Hann var raunveruleikinn uppmálaður.
Nei, hann var ekki að bjóða okkur í bíó, að
horfa á Chaplinmynd um flækinginn og stúlk-
una hans þegar þau ganga inn í sólarlagið. Það
kom hvergi fram að hann hefði lesið Sölku
Völku. Það sem hann vildi fá var orkan, foss-
arnir og vatnið og þetta allt ætlar hann að af-
henda Gordon Brown og viðlíka skemmti-
legum mönnum, það er að segja hinum
valdamiklu þjóðum Evrópusambandsins. Að-
eins á þeim forsendum erum við velkomin í al-
þjóðasamfélagið, í partíið, í veisluna, í áfram-
haldandi sukk, sem einnig mun steypa okkur í
glötun, bara á örlítið lengri tíma. Evrópusam-
bandið er líka gjaldþrota. Vasar Gordons
Brown eru tómir.
  
Nei, það voru engir sérsamningar, bara
stefna Evrópusambandsins. Beint í æð. Það
hlýtur að vera skemmtilegt fyrir svona náunga
að vita af heilum trúarsöfnuði sem situr í rík-
isstjórn og þylur kröfuna um inngöngu í Evr-
ópusambandið eins og helgibæn eða möntru;
og þetta segi ég aðeins af því að það er ekkert
búið að ræða innihald þessa sambands, það
hefur engin samfélagsleg umræða farið fram,
engin viturleg umræða, og þetta segi ég alveg
óháð því hvert slík umræða myndi leiða okkur.
Ég held að í raun eigi Evrópusambandið ákaf-
lega vel við íslenska stjórnmálamenn. Þeir
vilja ekki axla ábyrgð hér heima. Með inn-
göngu í sambandið flyst ábyrgðin úr landi. Þá
verða ákvarðanir um mikilvæg málefni svo
langt í burtu að engum kemur við hvað gerist.
Þá verður allt miklu fleirum að kenna, jafnvel
einhverjum ópersónulegum skriffinnum sem
enginn veit hvað heita eða hvort þeir eru yf-
irhöfuð til. Þetta er draumastaða íslenskra
stjórnmálamanna og svona haga þeir sér nú
þegar. Á skrifborðum úti í heimi verða teknar
ákvarðanir um afdrif byggða og bústofna, um
orkulindir og vatnsforða. Við erum auðvitað
búin að leiða mikið af þessum hörmungum yfir
okkur sjálf, í gegnum kvótakerfið, stór-
iðjustefnuna og stjórnmálamenn. Auðvitað
kunna að berast einhverjar vitrænar tillögur
og klíkusjónarmið kunna að hverfa. Ég veit
um menn sem hefur verið vísað alls staðar á
dyr á Íslandi en fengið fína afgreiðslu hjá Evr-
ópusambandinu á sínum málum. Ég vil bara
að við fleygjum þessari umræðu út í þjóðfélag-
ið og ræðum hana eins og uppréttir menn,
ekki bara með já og amen eða nei alls ekki,
heldur um hvað snýst málið? Enn sem komið
er segja skoðanakannanir ekkert um viljann
til að ganga í Evrópusambandið. Það væri eins
hægt að kanna verðlag á tunglinu eða tilvist
guðs. Það er hins vegar á ábyrgð stjórn-
málaflokkanna að snúa sér að innihaldi þess-
arar umræðu og hún getur alveg farið fram á
meðan tekið er til hér heima, en tiltektin hefur
forgang, því það sem við myndum vilja miðla
með nærveru okkar verðum við að hafa öðlast
sjálf. Við sem viljum að ríkisstjórnin fari get-
um töfrað fram hundruð manna og kvenna
með jafn mörg ráð. Engin þeirra geta verið
jafn vond og ráðaleysi stjórnvalda.
  
Út frá sögunni vitum við að upphaflega
hafði Evrópusambandið það göfuga markmið
að koma í veg fyrir að Frakkar og Þjóðverjar
færu í hár saman en um leið annað markmið
og kannski varasamara, sem sé, frjálsan flutn-
ing vinnuafls til þess að brjóta niður samstöðu
verkafólks og gefa auðmagninu ferðafrelsi, að
fyrirtæki gætu flutt sig af svæðum þar sem
vinnudeilur kæmu upp eða þangað sem vinnu-
afl væri ódýrara. Þetta samhengi hefur auðvit-
að breyst eftir að frjáls flutningur vinnuafls er
orðinn staðreynd og fólk flytur sig um set eftir
því hvar vinnu er að fá, eftir því hvernig fjár-
magnið hreyfist. En kjarninn er sá sami, og
hér er spurning um yfirlýst markmið og raun-
veruleg markmið, svipað og NATO var á yf-
irborðinu stofnað til að halda Rússum í skefj-
um þó að lykilgrein NATO-sáttmálans snúist
um að festa þjóðfélagskerfi kapitalismans í
sessi eða vestrænt lýðræði vilji menn nota fína
heitið. Spekin er sú að óvinurinn sé í rauninni
inni í ríkinu en ekki utan þess, enda kom aldrei
til átaka á milli NATO og Rússlands. Hins
vegar kom NATO á fót herforingjastjórn í
Grikklandi árið 1967 til að koma í veg fyrir að
lýðræðislega kjörnir sósíalistar settust að
völdum. Það kom líka til tals að beita NATO-
hernum á Miðnesheiði í allsherjarverkfallinu á
Íslandi árið 1955. Sömu afstöðu höfðu Rússar
til sinna innanríkismála. Herir Varsjár-
bandalagsins voru notaðir til að berja á fólki í
þeirra eigin ríkjum, eins og Ungverjalandi
1956 og Tékkóslóvakíu 1968. Ég skal ekkert
fjölyrða um þær breytingar sem Evrópusam-
bandið og NATO hafa gengið í gegnum í ár-
anna rás. Þau hafa bæði lagst undir hnífinn og
farið í ýmsar lýtaaðgerðir. Til að mynda hefur
NATO reynt að skapa sér yfirbragð Samein-
uðu þjóðanna og því virðast jafnaðarmennirnir
í Samfylkingunni trúa. Nú heita hermenn frið-
argæsluliðar og orð eins og alþjóðasamfélagið
eru notuð um vald Bandaríkjanna og banda-
manna þeirra.
  
Sama er að segja um Alþjóðagjaldeyrissjóð-
inn, sem leitt hefur skelfingar yfir næstum því
öll hagkerfi sem hann hefur komið nálægt og
virðist helst umhugað um að útlendir lán-
ardrottnar nái undirtökum í íslenska banka-
kerfinu. Þá eignast þeir um leið skuldirnar,
fyrirtækin og heimilin. Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn hefur fengið innlendar málpípur og á sér
talsmenn hér á landi, menn eins og Vilhjálm
Egilsson. Um hann og hans athafnir sem
stjórnmálamanns skrifaði gamall flokksbróðir
hans Sverrir Hermannsson athyglisverða
grein um daginn. Sverrir skrifaði sína grein í
því samhengi við upphaf bankahrunsins en þá
sagði Vilhjálmur Egilsson að ekki ætti að
finna sökudólga og ábyrgðarmenn fyrir
hruninu og „eyða sem minnstum tíma í reiði
og nornaveiðar. Traustið er aðalmálið“. Um
þetta segir Sverrir Hermannsson: „Þetta er
maðurinn sem um árið var formaður efnahags-
og viðskiptanefndar Alþingis í hjáverkum, en
framkvæmdastjóri Verslunarráðsins að að-
alstarfi og laumaði árið 1996 inn lagabreyt-
ingum, sem gerðu sægreifum fært að flytja
söluandvirði gjafakvótans skattlaust úr landi.
Talið er að þannig hafi alikálfar Davíðs og
Halldórs flutt allt að 500 milljarða króna í
skattaparadísir Lúxemborgar, Hollands,
Ermarsundseyja og víðar. Að vísu varð þeim
það á að kaupa fyrir a.m.k. helming fjárins
hlutabréf í fyrirtækjum útrásarmanna á Ís-
landi, Hannesar Smárasonar og annarra fjár-
málasnillinga sem of langt mál yrði upp að
telja.
Og svona er værðarvoðin áfram ofin af
landsstjórnarmönnum sem sárbiðja almenn-
ing um traust á sér og sínum – og að sýna
samstöðu. Að vísu var það ekki sérlega traust-
vekjandi að forsætisráðherra skyldi hefja
áreiðina með faðmlagi við Kjartan Gunn-
arsson, varaformann Landsbanka Íslands.
(Innan sviga: Hvers konar viðskipti áttu sér
stað með hlutabréf í Landsbanka Íslands að
fjárhæð 37 milljarða króna, eða 17% af öllu
hlutafé bankans, síðustu mínúturnar í lífi
bankans?)
Ófrávíkjanleg skilyrði hljóta að verða sett
fyrir samstöðu, trausti og trúnaði milli al-
mennings og stjórnvalda: Að opinber rann-
sóknarnefnd verði skipuð til að rannsaka ofan
í kjölinn allt einkavæðingarferli valdhafa á ár-
unum 1995 til 2007, og niðurstöður birtar al-
menningi. Erlendir sérfræðingar verði fengnir
til að meta þær niðurstöður.
Opinber rannsóknarnefnd verði sett á lagg-
irnar, sem geri rækilega úttekt á starfsemi
einkabankanna, og ráðgjafar erlendra sér-
fræðinga leitað við þann starfa.“
  
Svo mælir Sverrir Hermannsson. Nú í byrj-
un desember eru tveir mánuðir frá banka-
hruninu og tveir mánuðir frá því að Sverrir
skrifaði þessa grein. Ég hef oftast lesið grein-
ar eftir Sverri Hermannsson vegna stílbragða.
Nú sé ég að það er full ástæða til að rýna í
innihaldið. Nú eru hin augljósu atriði grein-
arinnar að verða að veruleika. Það sem Sverrir
Hermannsson og flest skynsamt fólk sagði
strax í upphafi er loks að renna upp fyrir
stjórnvöldum eða þau eru að láta undan þrýst-
ingi. Það er nefnilega ekki hægt að segja að
stjórnvöld hafi gengið vasklega til verka eða af
fúsum og frjálsum vilja. Fyrst átti katt-
arþvotturinn að duga, fólkið í landinu að snúa
bökum saman og gera jarmið í Vilhjálmi Eg-
ilssyni og kirkjuyfirvöldum að sínum málstað.
En nú grípa menn af sauðahúsi Vilhjálms Eg-
ilssonar til nýrra frasa. Að eyða sem minnst-
um tíma í reiði og nornaveiðar heitir nú „að
bíða eftir því að rykið setjist“. Einn auðmað-
urinn sagði þetta, hann myndi tjá sig þegar
rykið væri sest. Hann meinar þegar kyrrð er
komin á og auðmennirnir geta keypt allt fyrir
slikk.
Ég spyr: Er málstaður Vilhjálms Egils-
sonar trúverðugur í ljósi alls þessa? Öll löngun
hans og ákafi í Alþjóðagjaldeyrissjóðinn? Nei!
Hann er ekki trúverðugur, og það breytir
engu þótt sjálfur sé Vilhjálmur Egilsson
vænsti drengur og prúður sem slíkur. Vil-
hjálmur vill tryggja Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
sem mest réttindi hér á landi. Hann hefur sagt
opinberlega að skuldum útlendra banka eigi
að breyta í hlutafé í íslenskum bönkum. Þetta
munu þeir nota til að yfirtaka skuldsett fyr-
irtæki, jafnvel orkufyrirtæki. Kannski þurfum
við þá ekkert að ganga í Evrópusambandið.
Við getum bara sagt þeim að við séum í Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum. Markmið þessara
stofnana eru þau sömu, að komast í auðlindir
okkar og orku og gera alþjóðlegum auðfyr-
irtækjum það kleift. Þetta staðfesta Olli Rehn
frá Evrópusambandinu og Vilhjálmur Eg-
ilsson, fulltrúi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Hér
er margfalt stærra gjafakvótakerfi á ferðinni
en gjafakvótakerfið í sjávarútvegi en það lýtur
nákvæmlega sömu lögmálum. Það á ekki bara
að gera okkur að beiningamönnum heldur
beinlínis færa okkur á silfurfati upp í ginið á
þessum alþjóðlegu stofnunum og ráðamönnum
þeirra. Íslenskir auðmenn knésetja okkur en
koma okkur um leið upp í fangið á öðrum auð-
mönnum, þeim sömu og heyja stríð um auð-
lindir annarra þjóða. Hvernig munu þeir fara
með landið okkar? Hvernig munu þeir fara
með náttúruna? Varla mun Valgerður Sverr-
isdóttir andæfa þeim. Ekki Vilhjálmur Eg-
ilsson. En þú Þórunn Sveinbjarnardóttir og
þið jafnaðarmenn, hvar ætlið þið að standa?
Börn okkar og barnabörn munu kikna undan
byrðum alþjóðasamfélagsins, sem miðast ekki
við neitt annað en að halda heiminum í sínum
óréttlátu böndum. Með allri sinni misskipt-
ingu, öllum sínum umhverfisslysum. Vill eng-
inn staldra við og spyrja: Er þetta þess virði?
Alþjóðlega gjaldeyrisfullveldið
Morgunblaðið/Ómar
John Lennon Þú getur sagt að ég sé draum-
óramaður, en ég er ekki sá eini.
Einar Már
Guðmundsson