Morgunblaðið - 13.01.2009, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. JANÚAR 2009
Evrópusambandið | Utanríkis- og öryggismál
Meiri áhrif með sameiginlegri stefnu
Aðeins Bandaríkin geta hugsanlega státað af meiri áhrifum á alþjóðavettvangi en Evrópusambandið, það er að
segja þegar aðildarríki ESB koma sér saman um sameiginlega stefnu í alþjóðlegum deilumálum. Áhrif ESB byggj-
ast aðeins að litlu leyti á hernaðarlegum mætti heldur mun frekar á efnahagslegum og borgaralegum aðgerðum
sem sambandið getur ráðist í. Ef í harðbakkann slær getur ESB safnað saman herliði, að því gefnu að aðildarríkin séu tilbúin að leggja það
til. Aðgerðir ESB á þessu sviði byggjast á samhljóma samþykki aðildarríkjanna og til að ná því fram þurfa ríkin stundum að útvatna sínar eig-
in utanríkisstefnur en það gera þau í því trausti að ein stefna ESB sé líklegri til árangurs en mismunandi utanríkisstefnur 27 Evrópuríkja.
Þetta er meðal þess sem kemur fram í umfjöllun Baldurs Arnarsonar og Rúnars Pálmasonar um utanríkis- og öryggismálastefnu ESB.
E
vrópusambandið hefur gríð-
arlegan efnahagslegan slag-
kraft. Það er stærsta hag-
kerfi heims og þar býr um
hálfur milljarður manna. En þegar
kemur að alþjóðlegum deilumálum
sem varða önnur mál en viðskipti
hafa áhrif þess verið minni en efna-
hagsleg stærð segir til um. Áhrifin
hafa á hinn bóginn aukist mjög und-
anfarin ár með meiri samvinnu aðild-
arríkjanna í utanríkis- og öryggis-
málum.
Utanríkismál ESB er geysilega
víðfeðmur málaflokkur en til einföld-
unar má segja að þau mál sem varða
hin hefðbundnari utanríkis- og ör-
yggismál, þ.e.a.s. afvopnunarmál,
friðargæslu, stríð og frið – séu í
verkahring ráðherraráðsins en mýkri
málin (sem þó eru alls ekki alltaf
mjúk) s.s. viðskipti, samvinna við ríki
sem liggja að ESB og þróunaraðstoð
eru á könnu framkvæmdastjórn-
arinnar. Í þessari grein verður fjallað
um fyrrnefnda flokkinn.
Þótt utanríkis- og öryggis-
málastefnan sé sameiginleg er langur
vegur frá því að ESB hafi álíka vald
og í sumum öðrum sameiginlegum
stefnum, s.s. í sameiginlegu landbún-
aðarstefnunni. Ákvarðanir um stefnu
í utanríkis- og öryggismálum verður
að taka samhljóma í ráðherraráðinu
sem þýðir að hvert og eitt ríki hefur
neitunarvald.
Stóru ríkin stjórna mestu
Það má reyndar gera ráð fyrir að
hafi 26 ríki náð samkomulagi muni
það ríki sem eftir stendur verða beitt
miklum, jafnvel óbærilegum þrýst-
ingi, einkum frá stærri ríkjunum sem
hafa verið ófús til að gefa eftir völd í
þessum málaflokki til hinna smærri.
Ríki sem er ósammála getur setið við
sinn keip en getur einnig brugðið á
það ráð að sitja hjá og þannig gera
hinum ríkjunum kleift að komast að
samkomulagi. Þetta er kallað upp-
byggileg hjáseta en ríki sem fer
þessa leið er jafnframt skuldbundið
til að vinna ekki gegn þeirri sameig-
inlegu stefnu sem hin ríkin hafa kom-
ið sér saman um. Ekki er hægt að
krefjast þess að ríki leggi fram her-
búnað eða mannskap til aðgerða á
vegum ESB.
Lítil áhrif sundruð
Tilgangurinn með sameiginlegu
utanríkis- og öryggismálastefnunni
er að auka áhrif ESB á alþjóðavett-
vangi og ríkin telja að þau hefðu mun
minni áhrif á gang heimsmálanna ef
þau beittu sér sitt í hverju lagi. Þetta
hafi t.d. komið í ljós í aðdraganda inn-
rásarinnar í Írak, þá hafi hver höndin
verið upp á móti annarri, sum ríkin
stutt Bandaríkin en önnur ekki og á
endanum hafi ekkert þeirra haft
áhrif á innrásina eða framgang henn-
ar. Þörf fyrir sameiginlega stefnu
hafi einnig berlega komið í ljós í að-
gerðum, eða aðgerðaleysi ESB, þeg-
ar hitna tók í kolunum á Balkanskaga
upp úr 1990 með hörmulegum afleið-
ingum. runarp@mbl.is
Bitur reynsla rennir stoðum undir stefnuna
 Ákvarðanir um stefnu í utanríkis- og öryggismálum eru háðar samhljóma samþykki í ráðherraráðinu
 Ríki sem er ósammála getur ákveðið að sitja hjá en er þá skuldbundið til að vinna ekki gegn stefnunni
Aðgerðir ESB á sviði utanríkis- og öryggismála
Afríka
B / H Aðstoð við AMIS II, Súdan/Darfúr
2005-2006
Starfslið: 31 borgaralegur
starfsmaður og 20 hermenn
H EUFOR Tsjad
Stuðla að öryggi borgara og starfsmanna
SÞ, tryggja að matvæli komist til þurfandi
2008-2009
Starfslið: 3.700
B / H EUSEC RD Vestur-Kongó
Aðstoð við endurskipulagningu öryggismála með
sérstöku tillit til mannréttinda, jafnréttis og aðstoðar
við börn sem eru fórnarlömb ofbeldis
Hófst 2008
Starfslið: 40
B EUPOL RD Vestur-Kongó
Aðstoð við löggæslu
Hófst 2007
Starfslið: 39
B EUPOL Kinshasa, Vestur-Kongó
Aðstoð við löggæslu, m.a. meðan
á kosningabaráttu og kosningum stóð
2005-2007
H ARTEMIS, Vestur-Kongó
2003
Stuðla að bættu öryggi í samræmi
við ályktanir öryggisráðs SÞ
Starfslið: 1.800
B / H EU SSR Gínea-Bissau
Aðstoð við endurskipulagningu öryggismála
Hófst 2008
Starfslið: 39
H EUFOR Vestur-Kongó
2006
Stuðla að auknu öryggi meðan á
kosningabaráttu og kosningum stóð
Starfslið: 2.300
H EU NAVFOR
Barátta gegn sjóránum undan Sómalíu
Hófst 2008
Starfslið: 1.200
Aðrar aðgerðir
Aðstoð við landamæravörslu
á landamærum Moldavíu og
Úkraínu og í Georgíu.
Suður-Kákasus
B EUJUST THEMIS, Georgía
Aðstoð við að styrkja réttarríkið
2004-2005
ESB hefur skoðun á flestu því sem
fram fer á alþjóðavettvangi. Gera má
ráð fyrir að ráðherraráðið samþykki
eina til tvær ályktanir í utanríkismálum
í viku hverri, s.s. um ástandið í Kongó,
mannréttindabrot í Simbabve og átökin
á Gaza.
ESB hefur mjög látið til sín taka í
friðargæsluverkefnum og við að leysa úr
átökum víða um heim. Við þessi verkefni
beitir sambandið diplómatískum aðferðum,
sendir lögreglumenn á staðinn og stundum
er beitt hernaðarmætti. Aðgerðunum fylgir
gjarnan fjárhagslegur stuðningur – eða
þrýstingur í formi þvingunaraðgerða,
svo lengi sem þær eru í samræmi við
stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna.
ESB telur að hefbundin árás gegn
aðildarríkjunum sé ólíkleg en þess í stað
standi ESB frammi fyrir margvíslegum
öðrum ógnum, s.s. hryðjuverkastarfsemi,
útbreiðslu kjarnorkuvopna, óróa af völdum
svæðisbundinna deilna, hruninna ríkja og
af glæpastarfsemi.
ESB sinnir mörgum verkefnum á sviði
svokallaðrar hættuástandsstjórnunar, s.s.
við löggæslu á átakasvæðum eða til að
styðja við mannúðaraðgerðir með herafli.
ESB gerir út um tug sérlegra fulltrúa,
m.a. til að vinna að friðarviðræðum í Mið-
Austurlöndum, sinna málefnum Súdans,
Moldavíu og fleiri ríkja.
Mið-Austurlönd
B EUJUST LEX, Írak/Brussel
Þjálfun á íröskum lögfræðingum og
dómurum
Hófst 2005
Starfslið: 25
B EUPOL COPPS
Sjálfstjórnarsvæði Palestínumanna
Uppbygging löggæslu
Starfslið: 31
B EUBAM Rafah
Sjálfstjórnarsvæði Palestínumanna
Uppbygging löggæslu
Starfslið: 27
H Aðgerð lokiðAðgerð í gangiB = Borgaraleg aðgerð = Hernaðaraðgerð
Skýringar:
Balkanskagi
B EULEX Kosovo
Aðstoð við að styrkja réttarríkið
Starfslið: 1.900
B EUPM, Bosnía og Hersegóvína
Aðstoð við uppbyggingu löggæslu
Hófst 2004
Starfslið: 182
H EUFOR Althea,
Bosnía og Hersegóvína
Stuðla að stöðugleika og styrkja aðrar
aðgerðir ESB í landinu
Hófst 2004
Starfslið: 2.500
B EUPOL PROXIMA, Makedónía
Aðstoð við löggæslu
2004-2005
B EUPAT, Makedónía
Aðstoð við löggæslu
2006
H CONCORDIA, Makedónía
Stuðla að stöðugleika að ósk ríkisstjórnar
Makedóníu
2003
Asía
B EUPOL AFGANISTAN
Uppbygging löggæslu
Hófst 2007
Starfslið: 230
B AMM eftirlitsverkefni
Eftirlit með afvopnun í Aceh-héraði í
Indónesíu
2005-2006
Heimild: Ráðherraráð Evrópusambandsins
Samvinna í utanríkis- og öryggis-
málum innan ESB á sér langan að-
draganda en það var ekki fyrr en
með undirritun Maastricht-
sáttmálans árið 1992 sem til varð
sameiginleg utanríkis- og öryggis-
málastefna ESB. Hin sameiginlega
stefna átti að taka til allra þátta í
öryggi sambandsins og tekið var
fram að hún gæti síðar leitt til
sameiginlegra varna. Úr því hefur
ekki orðið, ESB er því ekki varn-
arbandalag, en slíka ákvörðun má
taka með samhljóma samþykki í
ráðherraráðinu.
Leiðtogaráðið markar stefnuna í
þessum málaflokki en ýmsar
stofnanir og nefndir hafa verið
settar á laggirnar til að fram-
kvæma hana. Valdamesta emb-
ættið er embætti háttsetts full-
trúa í utanríkis- og öryggismálum.
Þessu embætti hefur Javier Sol-
ana, fyrrverandi utanríkisráðherra
Spánar, gegnt frá upphafi.
Með Lissabon-sáttmálanum
(verði hann staðfestur) fær hátt-
setti fulltrúinn mjög aukin völd og
munar þar mest um að embætti
hans og þess framkvæmdastjóra
framkvæmdastjórnar ESB sem sér
um utanríkismál, s.s. viðskipti,
þróunaraðstoð og fleira verða felld
undir einn hatt.
Háttsetti fulltrúinn
fær aukin völd og áhrif