Morgunblaðið - 13.01.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. JANÚAR 2009
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Seðlabanki Ís-lands lánaðifjármála-
fyrirtækjum gíf-
urlega háar fjár-
hæðir mánuðina
áður en bankarnir féllu í októ-
ber.
Í fréttaskýringu í Morg-
unblaðinu í gær er því haldið
fram að tapið af þessum lán-
um Seðlabankans geti verið á
bilinu 100 til 200 milljarðar
króna. Er það í samræmi við
mat Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins sem metur tapið á 150
milljarða króna.
Gangi þetta eftir er kostn-
aður ríkissjóðs, og þar með
skattgreiðenda, álíka mikill
og reiknað er með að falli til
vegna Icesave-reikninga
Landsbankans. Sé kostnaður
við endurfjármögnun bank-
anna lagður saman við jafn-
gildir heildarupphæðin, sem
ríkissjóður tekur á sig vegna
þessara mála, 685 milljörðum
króna. Það er meira en helm-
ingur af allri landsframleiðsl-
unni árið 2007 og mun meira
en öll útgjöld ríkissjóðs á
þessu ári samkvæmt fjár-
lögum.
Í samhengi við stærð efna-
hagslífsins eru þetta ótrúleg-
ar upphæðir. Seðlabankinn
hefur gagnrýnt umfang við-
skiptabankanna í okkar smáa
hagkerfi. Á sama hátt má
gagnrýna umfang lána-
viðskipta Seðlabankans í að-
draganda banka-
hrunsins.
Áhættan sem
fylgdi þessum við-
skiptum virðist
hafa verið van-
hugsuð. Stór hluti lánanna var
veittur gegn ótryggum veð-
um. Sem dæmi þá var eitt
fjármálafyrirtæki, Spari-
sjóðabankinn, með yfir 150
milljarða króna að láni gegn
veðum sem nú eru verðlítil
eða verðlaus. Það hefði átt að
hringja einhverjum viðvör-
unarbjöllum í bankastjórn
Seðlabankans.
Auðvitað eru skiljanlegar
þær skýringar að Seðlabank-
inn hafi verið að fylgja for-
dæmi annarra seðlabanka í
heiminum. Banka vantaði
laust fé þegar það skrúfaðist
fyrir lánveitingar í heiminum.
Seðlabankar voru meginupp-
spretta fjármagns.
Hins vegar verður ekki hjá
því komist að horfa á þessa
hluti í samhengi við stærð ís-
lenska ríkisins. Það er ekki
hægt að taka endalausa
áhættu með skattfé borg-
aranna. Það eru þeir sem sitja
uppi með skuldabaggann í
framtíðinni.
Spyrja má hvort gengið hafi
verið of langt í þessum við-
skiptum, bæði af hálfu Seðla-
bankans og viðskiptabank-
anna þriggja. Það hlýtur að
koma til sérstakrar skoðunar
rannsóknarnefndarinnar.
Stór hluti lánanna
var veittur gegn
ótryggum veðum}
Umfangsmikil veðlán
Dómsmálaráð-herra hefur
falið nefnd að
kanna hvort
ástæða sé til að
breyta lögum á þann veg að
dómarar fái heimild til að
ákveða að foreldrar skuli fara
sameiginlega með forsjá
barns, þrátt fyrir að annað
foreldrið sé því andvígt.
Nú er sameiginlegt forræði
við skilnað eða sambúðarslit
foreldra meginregla. Tölur
Hagstofunnar sýna hversu ör
sú þróun hefur verið. For-
eldrar hafa átt þess kost allt
frá 1992 að fara sameiginlega
með forsjá barna sinna eftir
sambandsslit. Árið 1994 var
sameiginleg forsjá aðeins val-
in í 22,8% hjónaskilnaða og
31% sambúðarslita. Árið 2006
hafði hins vegar orðið gjör-
breyting á. Eftir skilnað fóru
foreldrar sameiginlega með
forræði barna sinna í 72,4%
tilvika og í 84,9% tilvika eftir
sambúðarslit. Sameiginleg
forsjá er því óumdeilanlega
meginregla nú þegar.
Rökin fyrir sameiginlegri
forsjá eru fyrst og
fremst þau, að
þannig sé hags-
munum barnsins
best borgið. Börn
eiga rétt á að þekkja og um-
gangast foreldra sína. Gamla
reglan, þar sem börn urðu
eftir hjá móður sinni og fað-
irinn varð oft fjarlægur og
áhrifalaus, er löngu úr sér
gengin og enginn sem mælir
slíku bót lengur.
Þeim rökum hefur heyrst
fleygt, að geti foreldrar ekki
komið sér saman um forræði
barna sinna sé vonlítið að það
samstarf gangi betur þótt
dómari mæli svo um. En í
þeim rökum felst, að afstaða
foreldranna og ósætti þeirra
skipti sköpum. Það er rangt,
því hagur barnsins á að sitja
öllu ofar. Dómari á ekki að
standa frammi fyrir for-
eldrum, sem báðir teljast vel
hæfir, en neyðast til að dæma
öðru fullt forræði vegna
ósættis þeirra. Með ákvörðun
um sameiginlegt forræði
hæfra foreldra er hag barns-
ins best borgið.
Sameiginleg forsjá
er meginreglan}Hagur barnsins á að ráða
Í
þeim miklu þrengingum sem þjóðin
gengur nú í gegnum af völdum efna-
hagskreppunnar verða vitaskuld til
fjölmörg álitamál. Pólitískar áherslur
eru ekki lengur fyrst og fremst merkj-
anlegar í skoðanaskiptum, þvert á móti eru að-
stæður þannig að þær krefjast dramatískra að-
gerða. Stundum virðast þær reyndar ganga í
berhögg við þær kenningar er áður voru boð-
aðar – svo sem auknar skattaálögur fyrir til-
stilli stjórnmálamanna sem mest hafa predikað
nauðsyn þess að minnka slíkar álögur í kreppu
til að koma efnahagslífinu til góða. En það er
önnur saga.
Við þjóðinni blasir niðurskurður á ýmsu því
sem hingað til hefur verið sjálfsagt að njóta.
Þegar er farið að vega að lífsgæðum okkar,
þægindum og öryggistilfinningu með íþyngj-
andi ráðstöfunum af ýmsu tagi. Margar slíkar aðgerðir
eru óumflýjanlegar, en aðrar fara meira fyrir brjóstið á
fólki. Ekki síst þær sem vega að þjónustu sem almenn-
ingur hefur talið til einstakra lífsgæða hér á landi. Heil-
brigðiskerfið er þar á meðal.
Niðurskurður og hagræðing í heilbrigðiskerfinu vekur
mikinn ugg með mörgum. Þegar endurskipuleggja þarf
jafnviðamikinn grunnþátt í samfélaginu og heilbrigðis-
eða félagslega þjónustu er tæpast hægt að leggja nægi-
lega mikla áherslu á þá staðreynd að á bak við tölur um
niðurskurð er fólk. Raunverulegt fólk sem einhverra hluta
vegna er í þeirri aðstöðu að ráða engu um örlög sín eða að-
stæður þegar niðurskurðurinn bitnar á því.
Hagræðing er án efa brýn og valmöguleikum
hefur snarfækkað í því sambandi. Langflest
dæmi er þó hægt að reikna með mismunandi
hætti og út frá ólíkum forsendum; niðurskurð
rétt eins og annað.
Fréttir af því að einstaklingar sem hingað til
hafa verið í einbýli á Seli, hjúkrunardeildinni
við Sjúkrahúsið á Akureyri, þurfi að flytja í
herbergi með öðrum eru af því tagi sem flestir
óttast hvað mest. Því það er eins og gleymst
hafi að um er að ræða heimili þessa fólks. Sú
skoðun hefur verið ríkjandi um langt skeið að
allir – einnig aldraðir, fatlaðir og sjúkir – eigi
rétt á einkalífi. Mikið átak hefur verið unnið í
þessum málum á undanförnum áratugum og
því sár afturför í því að setja fólk sem búið hef-
ur á einbýli í tvíbýli. Aðgerð sem virðist einföld
á pappír er afdrifarík í lífi þeirra sem hún tekur til.
Enginn efast um að starfsfólk á Kristnesi muni taka
eins vel á móti nýjum íbúum og unnt er. Málið snýst bara
ekki um það.
Þetta er einungis eitt af mörgum tilfellum sem koma
munu upp. Sem slíkt er það áminning um það að yfirvöld
verða að hugsa um fólk fyrst og síðast; reikna sín dæmi út
frá því. Það er hægt að hagræða á margan hátt ef horft er
út fyrir kassa og reiknilíkön. Ef fyrsta forsenda útreikn-
inga er peningar en ekki fólk eru stjórnvöld að bregðast
skyldum sínum gagnvart umbjóðendum sínum í landinu.
fbi@mbl.is
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Einkalíf aldraðra, fatlaðra og sjúkra
Fasteignaskattar
svipaðir og í fyrra
FRÉTTASKÝRING
Eftir Magnús Halldórsson
magnush@mbl.is
F
lest sveitarfélög stefna
að því að innheimta
ekki meira í fast-
eignagjöld á þessu ári
en á því síðasta, þrátt
fyrir að reksturinn á árinu verði
mörgum sveitarfélögum þungbær
vegna mikils tekjusamdráttar og
hækkandi útgjalda.
Sveitarfélögin á höfuðborg-
arsvæðinu hafa haft miklar tekjur af
fasteignagjöldum undanfarin ár,
einkum og sér í lagi þar sem gjöldin
eru reiknuð sem ákveðið hlutfall af
fasteignamati.
Fasteignamatið hefur hækkað
mikið á undanförnum árum samhliða
miklum uppgangi á fasteignamark-
aði. Hann var meðal annars tilkom-
inn vegna þess að sveitarfélög á höf-
uðborgarsvæðinu ýmist buðu út eða
úthlutuðu byggingarlóðum í miklum
mæli á sama tíma og bankarnir lán-
uðu mikið til íbúðarkaupa. Þetta var
gert þvert á ráðleggingar Seðla-
banka Íslands sem varaði ítrekað við
því að þetta hefði þensluaukandi
áhrif, eins og greint hefur verið frá í
Morgunblaðinu.
Greiddu meira 2008 en 2007
Reykvíkingar greiddu rúmlega tíu
milljarða til Reykjavíkurborgar í
fasteignagjöld á árinu 2007. Í fyrra
var hins vegar annað upp á ten-
ingnum en þá greiddu þeir 12,7 millj-
arða. Gert er ráð fyrir því í fjárhags-
áætlun borgarinnar að greiddar
verði hærri fjárhæðir á þessu ári eða
þrettán milljarðar samkvæmt fjár-
hagsáætlun. Skatthlutfallið helst þó
óbreytt frá því í fyrra.
Íbúar í mörgum sveitarfélögum
utan höfuðborgarsvæðisins greiða
hærra hlutfall af fasteignamati en
íbúar á höfuðborgarsvæðinu að jafn-
aði. Á móti kemur að fasteignamat
húsnæðis á landsbyggðinni er lægra
en á höfuðborgarsvæðinu.
Til samanburðar þurfa eigendur
íbúðarhúsnæðis í Reykjavík að
borga 0,214 af fasteignamati í fast-
eignagjöld en algengt er að hlutfallið
sé á bilinu 0,3 til 0,45 víða á lands-
byggðinni. Samkvæmt lögum um
tekjustofna sveitarfélaga er sveit-
arstjórnum heimilt að leggja allt að
0,5 prósent skatt á íbúðarhúsnæði,
erfðafestulönd í dreifbýli, jarðeignir,
útihús og mannvirki á bújörðum sem
tengd eru landbúnaði. Sama hlutfall
gildir um sumarbústaði.
Ríkið greiðir sveitarfélögum 1,32
prósent af fasteignamati í skatt til
sveitarfélaga vegna opinberra bygg-
inga. Er þar meðal annars átt við
sjúkrahúsbyggingar, skóla, heima-
vistir og þess háttar.
Eins og greint var frá í Morg-
unblaðinu var deilt nokkuð um þetta
hlutfall þegar fjárlögin voru sam-
þykkt en ríkið vildi að það lækkaði
niður í 0,88 prósent. Það hefði þýtt
um tveggja milljarða tekjutap fyrir
sveitarfélögin. Á endanum varð nið-
urstaðan sú að hlutfallinu var haldið
óbreyttu.
Greiða þarf sama hlutfall af fast-
eignum eins og iðnaðar-, skrifstofu-
og verslunarhúsnæði, fiskeld-
ismannvirkjum, veiðihúsum og
mannvirkjum sem nýtt eru fyrir
ferðaþjónustu.
Líklegt má telja að sveitarfélög
þurfi að grípa til þess ráðs að hækka
fasteignaskatta sem hlutfall af fast-
eignamati á næstu árum í ljósi mik-
illar niðursveiflu á fasteignamarkaði
hér á landi á næstu árum. Spáð hef-
ur verið um 47% lækkun húsnæð-
isverðs til 2010.
Morgunblaðið/ÁrniSæberg
Byggingar Sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu stefna að því að hækka fast-
eignaskatta lítið. Skattarnir kunna þó að hækka eitthvað á næstu árum.
INNI í fasteignagjöldum er ekki að-
eins fasteignaskattur heldur einnig
lóðarleigu- og holræsagjald. Hol-
ræsagjaldið er oft um helmingurinn
af fasteignamatinu. Í Reykjavík er
það 0,105 prósent af fasteignamati
en lóðarleigugjaldið er 0,08 pró-
sent.
Sé miðað við að fasteignamat
íbúðar sé 20 milljónir greiðir eig-
andi þess því um 79,8 þúsund á ári í
fasteignagjöld. Eins og nafnið gef-
ur til kynna fer það fé sem íbúar
greiða í holræsagjald til rekstrar
holræsakerfis.
Þessu til viðbótar þurfa íbúar og
eigendur húsnæðis einnig að greiða
svokallað sorphirðu- og vatnsgjald.
Algengt gjald hjá sveitarfélögum
er um 20 þúsund krónur fyrir þetta
tvennt.
Að auki þarf að greiða sér-
staklega fyrir tunnur sem eru í boði
þegar kemur að sorphirðu.
ÞUNGAR
BYRÐAR ››