Morgunblaðið - 27.02.2009, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2009
ÁTAK Samtaka
iðnaðarins fyrir ís-
lenska framleiðslu
hefur vakið nokkra
umræðu um hversu
íslensk framleiðslan
þurfi að vera, svo að
markaðssetja megi
hana sem slíka. Getur
almenningur treyst
því að kaup á vöru
merktri íslenskri framleiðslu efli
innlenda atvinnustarfsemi eða er
bara verið að gabba fólk, þrátt
fyrir íslensku fánalitina og allar
flottu auglýsingarnar?
Sú vara virðist vandfundin sem
er sannanlega íslensk. Um það
vitnar fréttaskýring Stöðvar 2 (Ís-
landi í dag, 11. feb. sl.) ágætlega,
þegar hver varan á fætur annarri
fellur á „íslenskuprófinu“. Meira
að segja nýmjólkin er sögð í fall-
hættu þar sem hún er
seld í innfluttum um-
búðum (sic). En, gerir
umfjöllun sem þessi
íslenskri framleiðslu
rétt til? Íslenski
markaðurinn er ör-
smár og lítil sem eng-
in framleiðsla fær
þrifist hér án er-
lendra aðfanga á ein-
hverju stigi fram-
leiðslunnar. Svona
íslenskupróf getur því
verið verulega villandi
sem algildur mælikvarði á íslenska
framleiðslu eða hversu há má pró-
senta erlendra aðfanga vera, svo
að vara sé fölskvalaust seld sem
íslensk?
Eins má spyrja með hvaða móti
framleiðendur geti og megi vekja
athygli á þeim innlenda virðisauka
og um leið atvinnu sem viðkom-
andi vara skapar, þótt sjálft hrá-
efnið sé jafnvel meira eða minna
innflutt.
Þá er ekki síður athyglisvert, á
hvaða forsendum vörur eru flokk-
aðar í óíslenska gabbflokkinn, eins
og þegar Minna mál Ágústu John-
son er fellt sem enn ein markaðs-
brellan. Umrædd vara, sem er
framleidd og pökkuð í Þýskalandi,
reynist þó vera merkt hvorki fána-
litunum né slagorðum íslenskrar
framleiðslu. Engar áskoranir um
að kaupa íslenskt, engar falsmerk-
ingar um íslenskan uppruna. Nán-
ari athugun leiðir enda í ljós að
þessi vara er ekki markaðssett
sem íslensk framleiðsla, heldur
sem hollur skyndibiti. Sem er
jafnframt ástæða þess að Ágústa
Johnson leggur nafn sitt við vör-
una. Hvern á þessi vara að
blekkja? Eru íslenskar vörumerk-
ingar á innfluttri vöru til marks
um blekkingar eða virðingu við ís-
lenska neytendur?
Umfjöllun Stöðvar 2 um ís-
lenska framleiðslu er sem slík
lofsvert framtak. Innlendir fram-
leiðendur hafa oftar en ekki staðið
höllum fæti gagnvart innflutningi
og með hliðsjón af stöðu efna-
hags- og atvinnumála hlýtur sú
umræða að teljast brýn sem getur
styrkt stöðu íslenskrar fram-
leiðslu. Það réttlætir þó ekki að
fjölmiðlar slái af faglegum kröf-
um, að umræða sé brýn og ber
umrædd fréttaskýring því miður
öll merki þess, að vera unnin
meira af kappi en faglegri forsjá.
Alls kyns vörum ægir saman í
umfjölluninni, sumar hverjar ekki
einu sinni merktar íslenskri fram-
leiðslu, sbr. Minna mál Ágústu
Johnson. Á grundvelli þessa til-
viljunarúrtaks eru innlendir fram-
leiðendur síðan almennt taldir
sekir um óheiðarlega markaðs-
setningu.
Það alvarlegasta í þessu máli
öllu er þó, hvernig fréttastofan
skýtur fyrst og spyr svo. Fyrst er
fjallað um „allar“ vafasömu vör-
urnar. Svo er greint frá úrskurði
Neytendastofu. En, hvers virði er
niðurstaða Neytendastofu, eftir að
dómstóll götunnar hefur kveðið
upp sinn dóm? Fréttastofa Stöðv-
ar 2 ætti ef til vill að spyrja sig
þeirrar spurningar. Ég er ekki að
mæla því bót, að framleiðendur
fari á svig við lög og reglur um
vörumerkingar, allra síst nú þegar
spurn eftir íslenskri vöru hefur
farið vaxandi. Ég lýsi hins vegar
eftir vandaðri fjölmiðlaumfjöllun
um þetta mikilvæga mál, þjóð-
félagsumræðunni til gagns og ís-
lenskri fjölmiðlun til sóma.
Hversu íslenskt er íslenskt?
Björn Jónsson
fjallar um
vörumerkingar
» Íslenskar vörur féllu
á „íslenskuprófinu“ í
umfjöllun í Íslandi í dag
nýlega. Hver er mæli-
kvarðinn á það hvort
vara teljist íslensk eða
ekki?
Björn Jónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri hjá
Myllunni.
FRÁ ÞVÍ að efna-
hagshrunið varð hefur
verið hávær umræða
um mikla þörf á end-
urskoðun á stjórn-
arskránni og breytt
valdahlutföll í þjóð-
félaginu. Yfirgangur
ráðherraræðisins hef-
ur um árabil verið slíkur að öllu
venjulegu fólki er löngu ofboðið. Á
forsetaembættið, sem framselur
framkvæmdavaldið til ráðherra,
hefur ekki síður fallið dökkur
skuggi vegna dekurs við svonefnt
lið útrásarvíkinga. Löggjaf-
arvaldið, Alþingi, hefur lent í gísl-
ingu ráðherraræðisins og lýðræð-
isleg umræða þannig meira og
minna fótum troðin. Dómsvaldið
hefur líklega setið undir mestum
ákúrum vegna vald-
níðslu í sambandi við
skipun æðstu emb-
ætta þess á umliðnum
árum.
Fjórða valdið í
þjóðfélaginu, fjöl-
miðlavaldið, hefur
með hverju ári orðið
sífellt valdameira.
Hluti þess, sér-
staklega sjónvarpið,
hefur samt meira og
meira verið að færast
yfir í það að verða óp-
íum fólksins eins og Karl heitinn
Marx orðaði það um trúarbrögðin
fyrir margt löngu og margir
þekkja. Fullljóst er að ýmsir liðs-
menn þeirra stofnana (sjónvarps-
stöðvanna) standa sig líka þannig
miklu betur í starfi sem eitur-
lyfjasalar fyrir fólk en aflvakar
upplýstrar lýðræðislegrar umræðu
í landinu.
Þetta mikla vald virðist því mið-
ur lúta lítilli stjórn (eins og raunar
Davíð Oddsson gerði tilraun til að
vekja þjóðina til vitundar um fyrir
nokkrum árum). Það er þess í stað
að stærstum hluta fóðrað af ræn-
ingjahópi fjármagnseigenda, sem
þannig hafa seilst til gríðarlegra
áhrifa í þjóðfélaginu. Einn fjöl-
miðlanna, Ríkisútvarpið, er samt í
eigu þjóðarinnar. Það sýnist því
eðlilegt að til þess séu gerðar kröf-
ur um að standa vörð um lýðræð-
islega umræðu í landinu. Þar virð-
ist samt skipting milli deilda innan
stofnunarinnar með ólíkindum. Það
verður að segjast að þættir eins og
morgunútvarp Rásar 1 og Spegill-
inn hafa sýnt hina bestu viðleitni í
þessum efnum. Sjónvarpið hefur
hins vegar í þessum efnum staðið
sig með fádæmum illa og löngu
kolfallið á prófinu. Sú stofnun hef-
ur verið öðru fremur uppfull af
sjálfhverfni og þjónkun við fjár-
magnsvaldið í landinu. Þar hefur
Egill Helgason líklega farið
fremstur meðal jafningja meðan
hlutur útrásarvíkinganna var sem
mestur og bestur og hann flaðraði
upp um þá eins og óþekkur hvolp-
ur. Hann hefur mér vitanlega aldr-
ei séð ástæðu til að biðja þjóðina
afsökunar á mistökum sínum.
Ítrekað hafa fréttamenn verið
staðnir að slakri þekkingu á mál-
um sem eru til umfjöllunar og ár-
angurinn verið eftir því. Að nokkur
sinni votti af eftirfylgni mála er
víst hlutur sem ekki þarf að ræða.
Segja verður samt stofnuninni til
málsbótar að hún hefur auglýst
vanmátt sinn nokkuð vel eins og
með birtingu á viðtali BBC við
Geir Haarde, fyrrverandi forsætis-
ráðherra.
Á þriðjudagskvöldið fékk þjóðin
síðan að upplifa enn einar ófarir,
vanmátt og vanhæfni fréttamanna
sjónvarpsins í Kastljóssviðtali við
Davíð Oddsson sem áreiðanlega
verður lengi í minnum haft. Þar
sem Sigmar Guðmundsson fékk
samt þá umsögn að vera sæmileg-
ur maður þá held ég að honum
verði ekki gefið betra heilræði (
Egill Helgason hefur löngu sýnt
þjóðinni að hann er persóna sem
ekki er móttækileg fyrir slíku) en
að beina til hans sömu fyrirmælum
og veikur maður fyrir botni Mið-
jarðarhafs fékk fyrir tæpum 2000
árum í allt öðru samhengi. Tak
sæng þína og gakk.
Tak sæng þína og gakk
Höfundur fjallar
um fjórða valdið í
þjóðfélaginu, fjöl-
miðlavaldið
» Á þriðjudagskvöldið
fékk þjóðin síðan að
upplifa enn einar ófarir,
vanmátt og vanhæfni
fréttamanna sjónvarps-
ins í Kastljóssviðtali við
Davíð Oddsson sem
áreiðanlega verður lengi
í minnum haft.
Jón Viðar Jónmundsson
Jón V. Jónmundsson er ráðunautur
og áhugamaður um lýðræðisleg skoð-
anaskipti, líka í fjölmiðlum.
Á SÍÐUSTU mán-
uðum hefur siðferð-
iskennd hins almenna
borgara verið misboð-
ið oft og reglulega í
stærri sniðum en við
eigum að venjast. Al-
menningur er nú að
axla ábyrgð á græðgi fárra ein-
staklinga – ábyrgð sem við getum
ólíklega staðið undir. Nú berast af
því fréttir að ríkisstjórnin nýja og
Reykjavíkurborg hyggist ráðstafa
14 milljörðum af skattfé almennings
til að ljúka við byggingu á minn-
isvarðanum um Björgúlfsfeðga sem
sumir nefna tónlistar- og ráð-
stefnuhús. Ég held að þessi ráð-
stöfun sé endanleg staðfesting á
veruleikafirringu og vanhæfni
stjórnmálamanna á Íslandi. Það
virðist vera alveg sama úr hvaða
flokki þetta fólk kemur, vitleysan er
takmarkalaus. Gerir þetta fólk sér
ekki grein fyrir að Ísland siglir nú
hraðbyri inn í dýpstu kreppu síðari
tíma, og varla líður sá dagur að ekki
sé talað um í fjölmiðlum að draga
eigi úr grunnþjónustu samfélagsins.
Menntakerfið, heilbrigðiskerfið, lög-
gæslan og öryggiskerfið – allt á
þetta að skera niður svo hægt sé að
borga Icesave-
reikningana á gjald-
daga. Velferðarkerfið
sem almenningur var
marga áratugi að
byggja upp, en örfáum
einstaklingum tóks að
brjóta niður með snilli
sinni í viðskiptum á ör-
fáum árum, er nú kom-
ið að fótum fram.
Stofnanir eins og spít-
alarnir, lögregluemb-
ættin og Landhelg-
isgæslan fá nú
fyrirmæli um að draga saman, sem
þýðir aðeins eitt, að þjónustan sem
þessar og aðrar mikilvægar stofn-
anir okkar þegnanna veita mun
versna – það er alveg klárt mál.
Til að mæta þessum erfiðleikum
samfélagsins eiga síðan þegnarnir
að taka á sig tekjulækkun og
skattahækkun, og búa við viðvar-
andi stórfellt atvinnuleysi og óða-
verðbólgu. Allavega þeir sem hafa
ekki efni á að flýja land í fótspor út-
rásarvíkinganna. Fréttir um að
verja 14 milljörðum króna til að
ljúka byggingu tónlistarhússins er
einhver kaldasta og verst lyktandi
vatnsgusa sem ég hef fengið í lang-
an tíma, og mæli þar trúlega fyrir
munn margra. Ekki skilja mig svo
að ég vilji ekki að einn daginn rísi
hér tónlistarhús, en þetta hús er og
hefur alltaf verið glórulaust rugl
þótt Stefán Jón Hafstein hafi lýst
því yfir í Kastljósi fyrir allnokkru
að áætluð upphafleg kostnaðar-
áætlun við smíði þess upp á 21
milljarð sé klink. Vissulega er það
fagnaðarefni að menn vilji veita fé
til atvinnuskapandi starfsemi, en
þarna er verið að borga allt of mikið
fyrir allt of fá störf. Væri ekki ráð
að vinna að ódýrum en mjög mann-
frekum framkvæmdum á þessum
tímum, eða nota aurinn til að koma í
veg fyrir að grunnþjónusta skerð-
ist? Við höfum hreinlega ekki efni á
þessu því kassinn er tómur, gerum
okkur alveg grein fyrir því! Tillaga
mín er því að láta þessa ófreskju
standa ókláraða við höfnina sem
minnisvarða um græðgi og vitfirr-
ingu síðustu ára, eða mylja hana
niður í uppfyllingu fyrir frystihús
þar sem framleiða mætti peninga í
stað þess að sólunda þeim á örlaga-
tímum.
Rándýr minnisvarði
Sigurður Ásgeirs-
son er ósáttur við
að ráðstafað sé
milljörðum í að
ljúka við tónlistar-
og ráðstefnuhús
Sigurður Ásgeirsson
» Tillaga mín er því að
láta þessa ófreskju
standa ókláraða við
höfnina sem minn-
isvarða um græðgi og
vitfirringu síðustu ára,
eða mylja hana niður í
uppfyllingu fyrir frysti-
hús …
Höfundur er flugstjóri hjá Landhelg-
isgæslu Íslands.
Í MORGUN-
BLAÐINU 6. febrúar
sl. birtist grein eftir
Kjartan Gunnarsson
þar sem hann heldur
því m.a. fram að öllu
sómakæru fólki hljóti
að ofbjóða aðgerðir
Jóhönnu Sigurð-
ardóttur, forsætisráð-
herra. Á hann þar einkum við
væntanlegan brottrekstur banka-
stjóra Seðlabankans. Aðgerðir
þessar segir hann bera ógeðfelldan
blæ heiftar og hefnda. Ég tel sjálf-
an mig sæmilega sómakæran og er
kannski ekki tilbúinn að taka undir
allt sem stjórn Seðlabankans hefur
verið borið á brýn. En það er þó
annað, sem mér ofbýður miklu
fremur: Fjármálakerfi landsins
hrundi til grunna. Stofnanir þær,
sem áttu að verja fjárhagslegt ör-
yggi þjóðarinnar, þ.m.t. Seðla-
bankinn, brugðust. Afleiðingin er
sú að allt traust á þessum stofn-
unum hvarf eins og dögg fyrir sólu,
ekki aðeins hérlendis, heldur út um
víða veröld. Það varð strax ljóst að
ekki yrði unnt að endurreisa
traustið nema með nýjum stjórn-
endum. Þetta er stað-
reynd sem illskilj-
anlegt er að
eftirsitjandi banka-
stjórar Seðlabankans
og stuðningsmenn
þeirra skuli ekki horf-
ast í augu við. Í þessu
efni skiptir persónuleg
sekt eða sakleysi
bankastjóranna af
efnahagshruninu í
raun engu máli. Með
þá við stjórnvölinn
áfram verður ekki hægt að byggja
upp traust á bankanum á ný, svo
einfalt er það. Það sem mér ofbýð-
ur er að bankastjórarnir skuli ekki,
í þessu ljósi, sjá sóma sinn í að
víkja eigin persónu frá og stuðla
þannig að endurreisn. Eru þeir
kannski ekki sómakærir?
Sómakært fólk
og annað
Kristján Bjartmars-
son skrifar um
brottrekstur seðla-
bankastjóra
Kristján Bjartmarsson
»Ég tel mig sæmilega
sómakæran og tek
kannski ekki undir allt
sem stjórnendum Seðla-
bankans er borið á brýn.
Það er þó annað, sem
mér ofbýður meira.
Höfundur er verkfræðingur.