Morgunblaðið - 13.07.2009, Blaðsíða 16

16 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. JÚLÍ 2009
MEÐAL þess
fyrsta sem gert var af
hálfu nýju heima-
stjórnar Íslands fyrir
rúmri öld síðan var að
setja á laggirnar rík-
isstofnun sem skyldi
hafa þau verk með
höndum að vernda
síðustu birkiskógaleif-
arnar, rækta nýja
skóga og berjast gegn
sandfoki og jarðvegseyðingu.
Stofnunin skiptist reyndar fljót-
lega í tvær, sem nú heita Skóg-
rækt ríkisins og Landgræðsla rík-
isins. Heyra þær nú undir
umhverfisráðuneytið.
Það gat hver maður séð sem það
vildi og getur því miður enn að Ís-
land hefur misst skógarauðlind
sína, að gróðurinn sem eftir er er
rýr og haldlítill, að sandfok ógnar
gróðri og byggð sé því ekki haldið
í skefjum og að hér geisar jarð-
vegsrof sem á óvíða sinn líka. Það
getur líka hver maður séð sem það
vill að þetta ástand stafar af
gegndarlausri skógareyðingu af
mannavöldum og beitarálagi hús-
dýra umfram það sem gróður og
jarðvegur þoldu. Með orðalagi nú-
tímans heitir þetta ósjálfbær land-
nýting.
Það undarlega við þetta er að
sumir þeir sem tala fyrir nátt-
úruvernd á Íslandi horfa framhjá
þeirri staðreynd að hér sé skaðinn
skeður. Þeir vilja vernda rofið
land, rýran gróður og „blessaða“
sauðkindina á þeim forsendum að
þetta sé hið eina og sanna Ísland í
allri sinni hrikalegri og nakinni
fegurð. Þeir lýsa landinu sem
„ósnortnu“ í tíma og ótíma, lýsing
sem hver maður getur séð sem það
vill að stenst ekki nema uppi á
hæstu fjöllum og jöklum. Þessa af-
stöðu kallaði Hákon Bjarnason,
fyrrverandi skógræktarstjóri,
„vernd niðurlægingarinnar“.
Þegar þessir sömu aðilar fjalla
um líffræðilega fjölbreytni og Ríó-
samninginn þar að lútandi hampa
þeir einu atriði í samningnum (h-
lið 8. gr.) þar sem hvatt er til þess
að þær framandi lífverutegundir
sem ógna vistkerfum, búsvæðum
eða tegundum séu ekki fluttar
milli landa eða þeim
sé haldið í skefjum
eða útrýmt. Þeir
nefna einhverra hluta
vegna aldrei f-lið
sömu greinar samn-
ingsins þar sem hvatt
er til þess að end-
urhæfa og end-
urheimta niðurlægð
vistkerfi og stuðla að
endurkomu tegunda í
hættu. Ríósamning-
urinn í heild fjallar að
mestu um sjálfbæra
þróun og ljóst er að sumir sem tjá
sig um hann hafa ekki getað tengt
hann við íslenskan veruleika.
Merkilegast er þó að þessir ein-
staklingar heimfæra ekki h-lið 8.
gr. upp á þær ágengu framandi
tegundir sem mestu hafa valdið
um rýrnun líffræðilegrar fjöl-
breytni hér á landi, þ.e. manninn
og húsdýr hans. Þeir heimfæra
hana einkum upp á plöntur sem
notaðar eru í landgræðslu og skóg-
rækt, án þess þó að fyrir því liggi
nokkur haldbær rök. Má í því sam-
bandi nefna fernt:
1) Fyrir liggur að framandi
ágengar tegundir hafa valdið eyð-
ingu vistkerfa og útrýmingu teg-
unda á úthafseyjum (þ.m.t. Íslandi)
en það eru nær eingöngu dýrateg-
undir sem það hafa gert (geit,
sauðkind, svín, rotta, heim-
ilisköttur …) með afráni á inn-
lendri fánu og flóru. Það er óþekkt
að framandi plöntutegundir valdi
útrýmingu innlendra tegunda eða
vistkerfa. Þvert á móti, þá virðast
plöntutegundir sem koma sér fyrir
á nýjum svæðum einungis leiða til
fjölgunar plöntutegunda í flóru
viðkomandi staðar.
2) Engin innflutt trjátegund sem
ræktuð er hér á landi getur talist
ágeng þó svo að sumar hafi sáð sér
nokkuð út. Ekki er nokkur ástæða
til að ætla að innfluttar trjáteg-
undir eigi eftir að útrýma hér vist-
kerfum, búsvæðum eða tegundum í
fyrirsjáanlegari framtíð.
3) Lúpínan, sem oftast er nefnd
sem dæmi um ágenga framandi
plöntutegund, er dugleg að breið-
ast út undir vissum kring-
umstæðum, þ.e. á rofnu eða ófrjóu
landi þar sem ekki er beit. Hins
vegar er vandséð að hún sé að út-
rýma vistkerfum, búsvæðum eða
tegundum og þannig má draga í
efa að hún falli undir grein 8 h í
Ríósamningnum.
4) Rannsóknir í ræktuðum skóg-
um og á landgræðslusvæðum
(þ.m.t. lúpínubreiðum) hér á landi
benda ekki til rýrnunar á líf-
fræðilegri fjölbreytni í heild við
það að rækta skóg eða græða upp
land með innfluttum tegundum.
Alla liðna öld hafa Skógræktin
og Landgræðslan unnið að því að
draga úr áhrifum ósjálfbærrar
landnýtingar og bæta þann skaða
sem þegar var skeður. Hlutverk
þeirra hefur verið að endurhæfa
og endurheimta niðurlægð gróð-
urlendi og byggja upp auðlindir í
formi skóga og jarðvegs sem eru
undirstöðuþættir í sjálfbærri land-
nýtingu. Innfluttar plöntutegundir
hafa verið teknar í þjónustu þeirra
markmiða og í mörgum tilvikum
leitt til mun betri árangurs en ef
eingöngu hefðu verið notaðar inn-
lendar tegundir. Skógræktin og
Landgræðslan hafa unnið að efl-
ingu líffræðilegrar fjölbreytni í
anda Ríósamningsins frá því löngu
áður en fólkið sem stóð að gerð
hans fæddist. Þegar fjallað er um
Ríósamninginn eingöngu út frá
innfluttum tegundum er þar um
afar takmarkaða túlkun á honum
að ræða og raunar furðulega hvað
varðar plöntur. Þegar Hjörleifur
Guttormsson ritar í grein í Morg-
unblaðinu 15. júní sl. að „Skógrækt
ríkisins og Landgræðslan hafi unn-
ið gegn markmiðum samningsins“,
þá hefur hann hreinlega á röngu
að standa. Sé hann á móti skóg-
rækt og landgræðslu þarf hann að
finna til þess önnur rök en samn-
inginn um líffræðilega fjölbreytni.
Skógrækt, landgræðsla
og líffræðileg fjölbreytni
Eftir Þröst
Eysteinsson » Þegar Hjörleifur
Guttormsson ritar
að „Skógrækt ríkisins
og Landgræðslan hafi
unnið gegn markmiðum
Ríósamningsins“, þá
hefur hann á röngu að
standa.
Þröstur Eysteinsson
Höfundur er sviðsstjóri þjóðskóganna
hjá Skógrækt ríkisins.
TALSVERÐ um-
ræða hefur farið fram
um það hvort þjóð-
aratkvæðagreiðsla um
aðild Íslands að ESB
eigi að vera bindandi
eða leiðbeinandi. Þótt
vissulega sé unnt að
hafa á þessu ýmsar
skoðanir er nauðsyn-
legt fyrir umræðuna að
nokkur lykilatriði séu á
hreinu:
1. Leiðbeinandi atkvæðagreiðsla
um niðurstöður aðildarviðræðna, að
undangenginni ítarlegri kynningu á
efni aðildarsamnings, veitir Alþingi
leiðsögn um það hvort ráðist skuli í
nauðsynlegar stjórnarskrárbreyt-
ingar sem óhjákvæmilega myndu
fylgja aðild að ESB. Synji þjóðin að-
ildarsamningi hefst Alþingi ekki
frekar að í málinu, samþykki þjóðin
samninginn tekur Alþingi næsta
skref sem er undirbúningur stjórn-
arskrárbreytinga og fullgildingar
samningsins. Niðurstöður slíkrar at-
kvæðagreiðslu verða ætíð pólitískt
skuldbindandi fyrir
stjórnmálaflokkana.
Leiðbeinandi þjóð-
aratkvæðagreiðsla um
efnisatriði aðild-
arsamnings þegar
hann liggur fyrir kem-
ur ekki í veg fyrir
bindandi þjóð-
aratkvæðagreiðslu síð-
ar, geri Alþingi viðeig-
andi
stjórnarskrárbreyt-
ingar sem kveði á um
að framsal ríkisvalds
krefjist ávallt samþykkis í þjóð-
aratkvæðagreiðslu, eins og dæmi
eru um í stjórnarskrám nágranna-
ríkja.
2. Bindandi þjóðaratkvæða-
greiðsla verður aðeins að breyttri
stjórnarskrá, þar sem hún heimilar
ekki slíka bindingu eða framsal lög-
gjafarvaldsins. Bindandi atkvæða-
greiðsla færi þannig fram að fyrst
setur Alþingi lög til staðfestingar að-
ild að ESB en gildistaka laganna
yrði skilyrt við samþykki í þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Þessi leið þýðir
að Alþingi lögfestir aðildarsamning
við ESB án þess að þjóðin hafi kosið
um niðurstöður aðildarviðræðna. Al-
þingi er þannig ætlað skv. þessari
leið að taka efnislega afstöðu til að-
ildarsamnings og festa hann í lög án
aðkomu þjóðarinnar fyrr en á síðari
stigum. Alþingi á sem sagt ekki að
hlíta leiðsögn þjóðarinnar í málinu
heldur leggja fyrir hana þegar sam-
þykkt lög um aðild. Það er í raun
þvert á það sem flestir stjórn-
málaflokkar hafa samþykkt, nefni-
lega að niðurstöður aðildarviðræðna
verði bornar undir þjóðina.
Með því að fara fyrri leiðina hér
að ofan er tryggt að þjóðin muni
ráða örlögum hugsanlegs aðild-
arsamnings Íslands að ESB.
Þjóðin ráði örlögum
aðildarsamnings
Eftir Árna Þór
Sigurðsson » Talsverð umræða
hefur farið fram um
það hvort þjóðarat-
kvæðagreiðsla um aðild
Íslands að ESB eigi að
vera bindandi eða leið-
beinandi.
Árni Þór Sigurðsson
Höfundur er formaður utanríkismála-
nefndar Alþingis
ANNAN júlí sl.
gráta Staksteinar
Morgunblaðsins yfir
ranglæti heimsins. Ís-
lenskir fjármálamenn
höfðu nefnilega haft
uppi á norrænu fyr-
irtæki „sem sérhæfir
sig í að flytja sjúk-
linga, m.a. af sænsk-
um og norskum bið-
listum til annarra
landa og gera aðgerðirnar á kostn-
að þessara norrænu yfirvalda utan
heimalandsins.“ Fjármálamenn-
irnir og þeirra fulltrúar hafi leitað
til mín, sem heilbrigðisráðherra,
með hugmyndina. En viti menn,
fréttir berist nú af því að ég hafi
fundað með heilbrigðisráðherra
Noregs um að „efla samstarf milli
heilbrigðisstofnana í flutningi sjúk-
linga milli landa.“ Ég hafi haft á
orði að ástæðulaust væri að hleypa
milliliðum inn í slík samskipti enda
kosti það sitt.
Stuldur?
Í framhaldinu gagnrýna Stak-
steinar tvennt: Ég hafi stolið við-
skiptahugmynd: „Mega einkafyr-
irtæki sem leita með hugmyndir
sínar til yfirvalda nú búast við því
að þær verði ríkisvæddar séu þær
arðbærar?“ Hitt sem ritstjóri
Morgunblaðsins finnur að er að
inngrip heilbrigðisráðherrans sé á
kostnað heildarhagsmuna og kosti
peninga eða „reiknar hann með að
þeir sem ekki fengu hugmyndina
skili sama árangri og þeir sem
hana fengu? Hvað reiknar hann
með að eyða miklu í að koma hug-
myndum annarra í verk? Hvað
kostar að passa að milliliðirnir fái
ekkert?“
Í fyrsta lagi er þessu til að svara
að þetta eru ekki nýjar hugmyndir.
Íslendingar hafa sent sjúklinga úr
landi þegar þess hefur verið þörf,
svo sem til hjartaaðgerða, líf-
færaígræðslna og fleiri flókinna
meðferða og rannsókna. Eins hafa
Íslendingar tekið við erlendum
sjúklingum, sem hingað hafa verið
sendir, bæði vegna bráðra og lang-
vinnra veikinda. Allt þetta hefur
verið gert í góðu samstarfi okkar
og viðkomandi heilbrigðisyfirvalda
erlendis.
Það sem vantar í söguna
Í öðru lagi horfir Staksteinahöf-
undur framhjá allri þeirri gagn-
rýnu umræðu sem fram fer á
Norðurlöndum og í Evrópusam-
bandinu um viðskipti yfir landa-
mæri með heilbrigðisþjónustu. Þar
er rætt um hvernig megi svo búa
um hnúta að ekki verði grafið und-
an almannaþjónustu þjóðlandanna
og að frelsi leiði ekki til ójöfnuðar
og mismununar heimafyrir. Þenn-
an þátt vantar í söguna hjá Morg-
unblaðinu og væri verðugt umfjöll-
unarefni fyrir blaðið.
Í þriðja lagi er það meintur
kostnaður við að koma í veg fyrir
milliliði í heilbrigðiskerfinu. Ég tel
mikið á sig leggjandi til að koma í
veg fyrir óþarfan milliliðakostnað.
Til að hafa vítið til varnaðar þarf
ekki annað en að horfa til dýrasta
heilbrigðiskerfis veraldar – í
Bandaríkjunum – sem hefur á sínu
framfæri fjárfesta auk hers af lög-
fræðingum til að skera úr um
vandamál sem koma upp í heil-
brigðisviðskiptunum. Einnig þetta
vantar í söguna hjá Morg-
unblaðinu.
Er ritstjóra alvara?
Þá er það nánast ótrúlegt að nú
– eftir hrunið – skuli Morgunblaðið
leyfa sér að taka þátt í því að stilla
heilbrigðisyfirvöldum upp við vegg,
þegar þau vilja fara varlega í að
opna einkaaðilum leið inn í al-
mannaþjónustuna. Hún er aldrei
viðkvæmari en einmitt
nú, þegar kreppir að,
gagnvart aðilum sem
segjast koma færandi
hendi en eru í reynd
að seilast ofan í vasa
skattborgarans.
Eyjólfur Eysteins-
son og Sólveig Þórð-
ardóttir, sem sitja í
stjórn Hollvina-
samtaka Heilbrigð-
isstofnunar Suðurnesja
og eiga sæti í sam-
ráðsnefnd á vegum heilbrigðisráðu-
neytisins um framtíð stofnunar-
innar, segja í Morgunblaðsgrein
nýlega að full þörf sé á því að nýta
stofnunina „fyrir þjónustu við þá
sem á Suðurnesjum búa“. Undir
þetta tek ég.
En ef erlendir bisnissmenn eru
tilbúnir að koma með fólk aft-
arlega úr biðröðum í útlöndum
sem greitt yrði fyrir með gjald-
eyri? Gjaldeyrinn viljum við vissu-
lega en ekki á hvaða forsendum
sem er. Þannig værum við fæst
tilbúin að fórna hagsmunum
heimafólks fyrir vikið og ég þykist
reyndar vita að þorri Íslendinga
vilji í lengstu lög forðast að með
viðskiptum af þessu tagi, verði
lagður grunnur að tvöföldu heil-
brigðiskerfi. Þess vegna á að fara
að með gát þegar heilbrigðiskerfið
er annars vegar. Það breytir ekki
því að allar hugmyndir á að sjálf-
sögðu að skoða opnum huga. En í
þessu samhengi er fullkomlega
eðlilegt að ég skuli taka upp við-
ræður um samstarf við heilbrigð-
isyfirvöld í öðrum löndum; sam-
starf þar sem almanannahagur
ræður og engin önnur sjónarmið.
Verðmæti samfélagsins
Varðandi þá hugsun að það séu
bisnissmenn sem eigi allar góðu
hugmyndirnar þá vísa ég henni til
föðurhúsanna. Vandi bisnissmanna
á undanförnum árum er hve mjög
þeir hafa fjarlægst ýmsar gamlar
dyggðir í atvinnurekstri svo sem
áherslu á frumkvæði og verðmæta-
skapandi nýjungar. Til varð stétt
manna sem hugsaði um það eitt að
ná til sín verðmætum, sem sam-
félagið hefur þegar byggt upp fyrir
skattfé. Vandi okkar sem sam-
félags er líka sá að okkur skortir
meiri gagnrýni í opinberar umræð-
ur, að ekki sé minnst á hitt að
dreginn sé lærdómur af óförum
undangenginna ára.
Ég leyfi mér að spyrja: Erum
við ekki búin að fá nóg af peninga-
frjálshyggjunni í bili? Eigum við
ekki að gera þá kröfu til þeirra
sem eru í bisniss að þeir einbeiti
sér að hinum fjölmörgu tækifærum
sem felast á öllum sviðum sam-
félagsins, framleiðslu hvers konar,
tækninýjungum og hugviti? Er
ekki rétt að leyfa því viðkvæmasta
í kjarna samfélagsþjónustunnar,
heilbrigðiskerfinu, að vera undir
samfélagslegri stjórn og með sam-
félagslegt verðmætamat að leið-
arljósi? Jafnrétti þegnanna er
hvergi eins augljóst og mikilvægt
og í heilbrigðiskerfi sem mismunar
ekki.
Það er nóg komið af frekju
frjálshyggjunnar.
Frekja frjáls-
hyggjunnar
Eftir Ögmund Jón-
asson
Ögmundur Jónasson
»En í þessu samhengi
er fullkomlega eðli-
legt að ég skuli taka upp
viðræður um samstarf
við heilbrigðisyfirvöld í
öðrum löndum þar sem
almanannahagur ræður
og engin önnur sjón-
armið.
Höfundur er heilbrigðisráðherra.