Morgunblaðið - 24.08.2009, Blaðsíða 15

MARGT hefur verið ritað og rætt um
hverjum beri siðferðileg og lagaleg
skylda að greiða það tjón sem þeir aðilar
urðu fyrir, er lögðu peninga á svokallaða
IceSave-reikninga Landsbanka Íslands
hf. í Bretlandi og Hollandi, í von um
skjótari og meiri gróða hjá þeim einka-
banka en hjá öðrum bankastofnunum
þar í landi. Alþingi telur sig nú þess um-
komið að leggja gríðarlegar byrðar á
ókomnar kynslóðir Íslendinga, án þess
að láta svo lítið að fullnægja þeim aug-
ljósa lagalega og siðferðilega rétti lands-
manna að fá úr málinu skorið fyrir hlut-
lausum dómstóli, sbr. 70. gr.
stjórnarskrárinnar.
Enginn getur dregið í efa að íslenskum
stjórnvöldum ber að takmarka tjón sitt, en í
umræðunni er oftast talað um að breska ríkið
hafi ábyrgst innlán í IceSave þar í landi. En
hafa menn athugað ákvæði 1. mgr. 9. gr. laga
nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og trygg-
ingakerfi fyrir fjárfesta? Þar segir um Trygg-
ingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta:
„Sjóðnum er heimilt að nýta sér kröfur við-
komandi fjármálafyrirtækis á hendur við-
skiptamanni til skuldajafnaðar gegn kröfu
viðskiptamanns á greiðslu andvirðis inn-
stæðu.“ Hafi nú breska ríkið yfirtekið kröfur
innistæðueigenda í Bretlandi vegna IceSave,
má ætla að það hafi þannig fengið stöðu „við-
skiptamanns“, sem hefur þá þýðingu að
ákvæðinu verði, annaðhvort beint eða með
lögjöfnun, beitt um það. Jafnframt er óum-
deilt, að fyrsti skuldari innstæðna er Lands-
banki Íslands hf. Geti hann ekki greitt kröf-
urnar kemur til kasta tryggingarsjóðs, svo
langt sem ábyrgð hans nær að lögum.
Sagt er að Landsbanki Íslands hf. telji sig
hafa orðið fyrir tjóni sem skipti hundruðum
milljarða króna vegna beitingar breska ríkis-
ins á svonefndum hryðjuverkalögum. Menn
hafa fullyrt að of seint sé að láta reyna á þau
lög fyrir dómstólum. Það gleymist þó, að unnt
er, bæði að breskum rétti og íslenskum, að fá
það tjón metið með réttum hætti. Síðan mætti
lýsa einhliða yfir skuldajöfnuði í samræmi við
fyrrgreint ákvæði 9. gr. Hér þarf enga mál-
sókn til. Verði breska ríkið ósátt við slíkt mat
eða skuldajöfnuðinn, þarf það að hafa frum-
kvæði að því að hnekkja þessum atriðum. Þá
myndu hryðjuverkalög Breta óhjákvæmilega
koma til athugunar í dómsmáli, að frumkvæði
þeirra sjálfra.
Telji menn hins vegar vafa leika á framan-
greindri heimild til að beita 9. gr. laganna
mætti kanna hvort ekki væri unnt að treysta
aðild tryggingarsjóðsins að skuldajöfnuði með
því að framselja honum kröfu Landsbankans,
eftir atvikum með samkomulagi bankans og
sjóðsins um að síðar komi til innbyrðis upp-
gjörs þeirra í millum. Óháð öllu þessu kann
skilanefnd Landsbankans að hafa rétt til
skuldajafnaðar samkvæmt almennum reglum,
geri Bretar kröfu í þrotabúið, sbr. hér síðar.
Skuldajöfnuður er í öllum aðalatriðum eins í
vestrænum rétti. Spurningin er, hvort um sé
að ræða kröfur sem hæfar eru til að mætast.
Auk alls þessa verður að hafa í huga að hvorki
Landsbankinn né íslenska ríkið hefur fallið
frá rétti til málshöfðunar á hendur breska rík-
inu, og er sjálfsagt að hafa fyrirvara um það
atriði í samningnum, þrátt fyrir að Lands-
bankinn sé ekki aðili að honum. Allt fram-
anritað var hugsað út frá þeirri forsendu að
breska ríkið hefði tekið yfir kröfur innistæðu-
eigenda þar í landi.
Þegar skoðaðir eru hins vegar samningar
Íslendinga, um ábyrgð á þessum kröfum, sést
að þeir eru ólíkir eftir því hvort um er að
ræða IceSave í Hollandi eða í Bretlandi. Ann-
ars vegar er talað um að breski innlánstrygg-
ingasjóðurinn hafi leyst kröfur breskra inni-
stæðueigenda til sín, en hins vegar hafi
hollenska ríkið, það er seðlabankinn þar í
landi, fengið kröfur hollenskra innistæðueig-
enda framseldar. Skyldi ástæðuna vera að
finna í framangreindum hugleiðingum? Nær-
tækara er þó að ætla, að ástæðan sé sú, að
hollenski seðlabankinn sjái um tryggingar-
kerfið þar í landi, en í Bretlandi sé það í hönd-
um sérstaks innistæðutryggingasjóðs, sem
kann að vera sjálfstæð lögpersóna.
Þá verður að spyrja, hvort slík yfirtaka á
innistæðum breskra innistæðueigenda sam-
ræmist hlutverki innistæðusjóðsins breska,
samkvæmt lögum þar í landi sem hljóta að
vera reist á margumræddri tilskipun Evrópu-
sambandsins. Verður að ætla, að innistæðu-
tryggingasjóðurinn breski sé grundvallaður á
fjárframlögum bankastofnana, en ekki frá
breska ríkinu. Þetta þarf að kanna ofan í kjöl-
inn áður en Alþingi afgreiðir málið. Þá er ljóst
að innistæðukröfurnar (þ.e. ekki einungis þær
kröfur sem íslenska ríkið ætlar að ábyrgjast
heldur allar innistæðurnar sem Bretar
ábyrgðust nánast að fullu og Hollendingar að
stærstum hluta) eru langstærsti hluti for-
gangskrafna í bú Landsbankans. Hins vegar
hefur verið deilt um hvort endurkrafa ís-
lenska ríkisins njóti forgangs fram yfir kröfur
breska ríkisins (eftir atvikum breska inni-
stæðutryggingasjóðsins) vegna ábyrgða Breta
á innistæðum umfram 20.887 evrur.
Hvað sem um þá deilu má segja, verður
skilanefnd Landsbankans að lýsa yfir skulda-
jöfnuði geri Bretar kröfur í þrotabúið og skil-
yrði skuldajafnaðar reynast vera fyrir hendi.
Krafa þrotabús Landsbankans á hendur
breska ríkinu er eign þess og vegna annarra
kröfuhafa getur skilanefndin ekki leyft þrota-
búinu að falla frá skuldajafnaðarrétti, sé hann
til staðar, nema íslenska ríkið ábyrgist það
tjón sem af því kann að hljótast.
Eins og áður segir, er afar ólíklegt að pen-
ingum úr sjóðum breska innistæðutrygginga-
sjóðsins hafi verið varið til greiðslu fjárhæðar
allt að 20.887 evrur fyrir hvern innlánsreikn-
ing og enn ólíklegra er að sá sjóður hafi greitt
það sem umfram var án fjármagns frá breska
ríkinu. Þetta þarf því einnig að kanna sér-
staklega með tilliti til möguleika til skulda-
jöfnuðar.
Menn hafa talið sig vera þess umkomna að
rita út og suður án ábyrgðar um þetta risa-
stóra mál. Við viljum ekki falla í þá gryfju.
Málið er hins vegar alvarlegt og varðar miklu,
en samkvæmt fréttum frá Alþingi ætla menn
að samþykkja samninginn, með nokkrum
fyrirvörum, á allra næstu dögum, en því verð-
ur ekki trúað að afgreiðsla á dýrasta laga-
frumvarpi Íslandssögunnar ráðist af því að
einhver vilji komast í sumarfrí vikunni fyrr.
Til vonar og vara er þessi grein þó rituð nú,
en með þeim formerkjum að málið er ekki
lögfræðilega grandskoðað að fullu af okkar
hálfu, enda töldum við víst að sjálfsagður
fyrirvari um dómstólameðferð hlyti að koma
inn í samþykkt Alþingis.
Ef hugleiðingar þessar eru réttar þá getur
það varðað gríðarmiklu að stíga varlega til
jarðar. Auk þess höfum við haft af því spurnir
að þessi atriði hafi ekki verið athuguð sér-
staklega við meðferð málsins hjá nefndum Al-
þingis og einnig að lítið samráð hafi verið haft
við skilanefnd Landsbankans áður en
samningurinn var gerður. Menn verða að átta
sig á því að Bretar hafa haft her manns til að
skoða allar hliðar málsins í því skyni að
tryggja sem best sína hagsmuni. Athuga
verður betur hvort samningurinn við Breta
hindri framangreinda möguleika til skulda-
jöfnuðar eða að væntanleg skuldajafnaðar-
yfirlýsing skilanefndar Landsbankans nýtist
ekki íslenska ríkinu að fullu.
Niðurstaða frekari skoðunar á þessum at-
riðum sem hér eru reifuð, sem og öðrum lög-
fræðilegum atriðum varðandi samningana
báða, gæti meðal annars leitt til þess að frek-
ari fyrirvara verði að setja í samninginn, til
dæmis að líta verði svo á að breska ríkið sé
væntanlegur kröfuhafi í þrotabú Landsbank-
ans vegna IceSave en ekki þriðji aðili, þannig
að skuldajafnaðarréttur sé tryggður.
Hér er ekkert lögfræðistagl á ferðinni held-
ur mögulegur blákaldur veruleiki og forspá
um mögulegar deilur milli skilanefndar
Landsbankans og breska ríkisins. Slíkar deil-
ur milli þrotabús einkafyrirtækis og breska
ríkisins geta aldrei leitt til þess að svokallað
samfélag þjóðanna láti Íslandi blæða. Skila-
nefnd ber að sinna skyldu sinni óháð vilja ís-
lenskra stjórnvalda. Menn í öllum stjórnmála-
flokkum ættu a.m.k. að vera sammála um að
íslenska ríkið ætti ekki að greiða Bretum –
eða Hollendingum – meira en Landsbankinn
skuldar þeim sem aðalskuldari IceSvave-
reikninga. Málið verður að kanna til þrautar.
Fyrr má ekki samþykkja fyrirliggjandi frum-
varp um ríkisábyrgð.
Eftir Þorstein Einarsson
og Þórhall H. Þorvaldsson »Málið verður að kanna til
þrautar. Fyrr má ekki
samþykkja fyrirliggjandi
frumvarp um ríkisábyrgð.
Þórhallur H.
Þorvaldsson
Höfundar eru lögmenn í Reykjavík.
Nokkur atriði sem
kanna verður til þrautar
Þorsteinn
Einarsson
15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. ÁGÚST 2009
Mótorhjólakoss Gæðablóð leynast undir leðurgöllum og skeggi margra mótorhjólakappa. Fjölmörg börn fengu að fara á rúntinn á mótorhjóli í miðborg Reykjavíkur á Menningarnótt, en þá var
Góðgerðardagur Harley Davidson á Íslandi. Rúnturinn með öðlingunum í þeim samtökum kostaði 500 krónur og rann öll innkoma til Umhyggju, félags til styrktar langveikum börnum.
Kristinn